رویکرد تطبیقی به پایان تاریخ از نگاه قرآن و نظریه های معاصر صفحه 40

آخرت سودی به حال شان نداشته و جز وبال و حسرت، نتیجه ای برای شان نخواهد داشت. و گویا در دنیا جز شامگاه یا بامدادی بیش نبوده اند». (1) برخی در رابطه با چگونگی این انتقال گفته اند: «امت محمد صلی الله علیه و آله و سلم با فتوحات به این میراث بری می رسند.» (2) برخی دیگر «یرثها» را به سکونت بندگان مؤمن در زمین معنا کرده اند. (3) همچنین مقصود از وراثت را با جانشینی انسان بر روی زمین پیوند داده و گفته اند: مراد از جانشینی انسان، آبادانی زمین و به کارگیری گنج ها و معادن و ذخایر و انرژی های موجود در زمین و دست یابی به سرمایه های پیدا و پنهان زمین برای رسیدن به کمال شایسته انسان در مسیر الهی است. کسانی شایسته میراث بری زمین در پایان تاریخ خواهند بود که بین ایمان و عمل صالح و استفاده از ذخایر مادی و مظاهر تمدن جدایی نیاندازند. و استفاده از امکانات مادی را در جهت رشد علمی و اخلاقی انسان به کار گیرند. (4)

دیدگاه مفسران اهل سنت

اشاره

اهل سنت در تفسیر این آیه دیدگاه های متفاوتی دارند و شاید بتوان گفت آیه را به دوگونه تفسیر کرده اند که با تأمل در ریشه های تفاوت دیدگاه ها می توان به نظر واحد یا دست کم عدم اختلاف دیدگاه ها رسید. بدین معنا که با دو رویکرد به تفسیر آیه پرداخته اند؛ نه این که درصدد نفی

1- التفسیر القرآنی للقرآن، ج9، ص962.
2- الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، ج2، ص329؛ الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج1، ص436؛ فتح القدیر، ج3، ص508؛ زادالمسیر، ج3، ص218.
3- بحر العلوم، ج2، ص445.
4- فی ظلال القرآن، ج4، ص2400.