- مقدمه 1
- اشاره 2
- کلیات 2
- 1. بیان مسئله 2
- اشاره 5
- سؤال اصلی 5
- 2. سؤالات 5
- سؤالات فرعی تر 6
- سؤالات فرعی 6
- 3. فرضیه ها 6
- فرضیه اصلی 6
- 4. اهداف 7
- فرضیه مخالف 7
- فرضیه های فرعی 7
- اشاره 7
- اهداف نظری 8
- هدف اصلی 8
- اهداف عملی 8
- 5. روش پژوهش 9
- 6. مفاهیم کلیدی 10
- 7. محدودیت های پژوهش 14
- 8. پیشینۀ پژوهش 14
- 9. اهمیت و ضرورت انجام پژوهش 22
- بخش یکم: دیدگاه قرآن درباره پایان تار یخ 26
- اشاره 26
- اشاره 27
- فصل یکم: آیات پایان تاریخ 27
- واژگان آیه 28
- 1. آیه 105 سوره انبیاء 28
- اشاره 28
- تفسیر آیه 35
- انحصار تحقق وعده در عصر ظهور (پایان تاریخ) 35
- دیدگاه مفسران شیعه 35
- اشاره 40
- دیدگاه مفسران اهل سنت 40
- تحقق وعده در عصر نزول و امتداد آن 41
- تحقق وعده در عصر ظهور (پایان تاریخ) 42
- یادکرد از تورات و زبور 46
- پاسخ به چند پرسش 46
- انحطاط مسلمین و پیشرفت غرب 47
- نتیجه گیری 48
- یادآوری 50
- اشاره 50
- 2. آیه 55 سوره نور 50
- واژگان آیه 51
- اشاره 57
- تفسیر آیه 57
- دیدگاه مفسران شیعه 57
- انحصار تحقق وعده به عصر ظهور 57
- تحقق وعده با مصادیق متعدد 61
- دیدگاه مفسران اهل سنت 63
- نتیجه گیری 66
- 3. آیه 5 سوره قصص 68
- واژگان آیه 68
- اشاره 68
- تفسیر آیه 73
- دیدگاه مفسران شیعه 74
- دیدگاه مفسران اهل سنت 80
- نتیجه گیری 81
- اشاره 83
- 4. آیه32 - 33 سوره توبه 83
- واژگان آیه 84
- تفسیر آیه 86
- اشاره 86
- اظهار دین حق 88
- اظهار به معنای اطلاع 89
- اظهار به معنای سیطره 90
- سیطرۀ تکوینی یا تشریعی 97
- فرجام ادیان 100
- جمع بندی مطالب 105
- نتیجه گیری 106
- اشاره 111
- فصل دوم: جامعه موعود صالحان 111
- اشاره 115
- ویژگی های جامعه موعود صالحان به اجمال در این گزینه ها 115
- 1. حاکمیت دینی 115
- 2. توحید و یکتا پرستی در جامعه 118
- 3. جامعه ای ویژه، امن و عاری از کفر و نفاق 121
- 4. برآوردن همه نیازهای انسان 123
- 5. شایستگی زمامداران 125
- فصل سوم: جامعه صالحان در گستره تاریخ 127
- 1. دوره تاریخی جامعه موعود صالحان 127
- اشاره 127
- اشاره 136
- 2. عصر ظهور وعده الهی از دیدگاه مفسران اهل سنت 136
- از حکومت نبوی تا حکومت علوی 137
- تمسک به روایات و نقد و بررسی آن 137
- اشاره 143
- 3. روایات خلافت 143
- نقد روایت 144
- کوشش اهل سنت در رفع تعارض روایات خلافت 145
- دیدگاه ابن کثیر 148
- اشاره 148
- نقد دیدگاه ابن کثیر 152
- 4. حدیث عدی بن حاتم 154
- اشاره 154
- برداشت نادرست از آیه قرآن 156
- 5. نقد کلی دیدگاه های اهل سنت 157
- 6. پیشینه حکومت صالحان 171
- اشاره 171
- حکومت بنی اسرائیل 174
- حکومت داود علیه السلام 179
- حکومت سلیمان علیه السلام 189
- ویژگی های حکومت سلیمان 194
- حکومت های فراگیر در روایات اهل بیت علیهم السلام 196
- اشاره 197
- فصل چهارم: گستره جغرافیایی حکومت صالحان 197
- نتیجه گیری 199
- بخش دوم: نقد نظریه های معاصر غربی از نگا ه قر آن 201
- اشاره 201
- مقدمه 202
- فصل یکم: نقد نظریه های معاصر غربی با نگاه به آیات قرآن 202
- 1. فرضیه پایان تاریخ 203
- اشاره 203
- پایان تاریخ و آخرین انسان 207
- نقد نظری 218
- نقد فرضیه پایان تاریخ 218
- نقد ادله فوکویاما 219
- نقد تجربی 228
- 2. نظریه برخورد تمدن ها 231
- اشاره 231
- نقد نظریه برخورد تمدن ها 234
- ابهام در مفهوم تمدن 235
- مبنای غیرعلمی 237
- توهم یکپارچه انگاری غرب 238
- گفت وگوی تمدن ها یا برخورد تمدن ها 239
- اشاره 246
- 3. موج سوم 246
- نتایج دیدگاه تافلر«موج سوم» 249
- اشاره 250
- نقد نظریه تافلر«موج سوم» 250
- رابطۀ دانش و قدرت 250
- سوگیری سیاسی 254
- اشاره 259
- 4. دهکده جهانی 259
- عصر ارتباط شفاهی و زندگی دودمانی و قبیله ای (شفاهی) 260
- عصر ارتباطات کتبی و چاپی و جامعه گرا 261
- عصر ارتباط الکترونیک و «دهکدۀ جهانی» 262
- اشاره 262
- نقد فرضیه «دهکده جهانی» 264
- توهم سیطره غرب بر دهکده جهانی 265
- نقد کلی نظریه های معاصر 269
- جهانی شدن یا جهانی سازی 270
- جهانی بودن و جهانی شدن اسلام 271
- وجوه تفاوت و تمایز جهانی بودن اسلام و جهانی شدن کنونی 273
- بی ثباتی در نظریه های معاصر 275
- پیش بینی آینده 278
- نتیجه گیری 280
- مقدمه 283
- فصل دوم: حکومت در پایان تاریخ 283
- 1. مبانی حکومت 284
- 2. اهداف حکومت 286
- 3. شکل حکومت 288
- 4. زمامداران حکومت 291
- 5. برنامه های حکومت 293
- فصل سوم: نشانه ها و رخدادهای پایان تاریخ 296
- مقدمه 296
- 1. بحران معنویت 297
- 2. وقوع اختلاف ها و در گیری های بسیار 297
- 4. خروج سفیانی 298
- 3. ظهور منجی بزرگ بشر 298
- 6. نزول عیسی علیه السلام 299
- 5. ندای آسمانی 299
- 8. صلح و آرامش پایدار در سرتاسر جهان 300
- 7. رجعت 300
- خلاصه تحقیق و استنتاج کلی 302
- فرجام فناوری های روز 307
- شایعه پایان جهان 307
- اشاره 308
- اشاره 308
- پیشنهادهای نظری 308
- چند پیشنهاد 308
- الف) پایان تاریخ از نگاه روایات معصومین علیهم السلام 309
- ب) رخدادهای پایان تاریخ و تحلیل آن ها 309
- ب) فیلم نامه نویسی بر اساس دیدگاه های قرآن 310
- اشاره 310
- الف) آشنایی مربیان تربیتی با دیدگاه های قرآن 310
- پیشنهادهای کاربردی 310
- ج) داستان نویسی با بهرهگیری از دیدگاه های قرآن 311
- کاستی های پژوهش 312
- د) ترجمه تحقیقاتی از این دست به زبانهای زنده دنیا 312
- فهرست منابع 314
- کتاب ها 314
- مقالات 325
- سایت ها 326
عمل صالح به آنان اختصاص ندارد، بلکه وقوع دوبارۀ این وعده برای هر کسی از این امت امکان پذیر است... در میان این اقوال، قول کسانی که وعده را به خلفای چهارگانه یا مهاجران، اختصاص داده، و مراد از زمین را زمین مکه دانسته، از واقعیت دورتر است، چون اعتبار به عموم لفظ است نه خصوص سبب که این آیه به خاطر آن نازل شده است.
چنان که در فصل های بعدی خواهید دید ابن کثیر دمشقی هم در این گروه جای دارد. چون که ایشان با استناد به احادیث «اثنی عشر خلیفه» آیه را بر مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز تطبیق داده است. نظیر دیدگاه ابن کثیر، تفسیر کابلی است که آخرین خلیفه را امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می داند. (1)
حاصل آن که مشهور مفسران اهل سنت، مفاد آیه را ناظر به صحابه به طور خاص یا امت اسلامی به طور عام دانسته اند. چنان که شماری از آنان، آن را دلیل بر خلافت خلفای چهارگانه گرفته اند. در این میان برخی با نفی اختصاص آیه به صحابه یا خلفا از امکان آن در هر زمانی برای امت اسلامی سخن گفته اند. برخی نیز به شمول آیه نسبت به پایان تاریخ و مهدی موعود تصریح کرده اند.
نتیجه گیری
از بررسی واژگان آیه و دیدگاه مفسران روشن شد که تعبیر به وعده، محتوای آیه را به زمانی جز گاهِ نزولِ آیه می برد. در آن زمان مؤمنان شایسته کردار جانشینان در زمین خواهند شد که به نظر می رسد
1- تفسیر کابلی، ج4، ص374.