رویکرد تطبیقی به پایان تاریخ از نگاه قرآن و نظریه های معاصر صفحه 97

محقق خواهد شد. پس ناگزیر این وعده در پایان تاریخ و با رهبری وصی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف محقق خواهد شد.

نکته پایانی این که چنان که اشاره شد با تعیّن معنای «غلبه دادن» در آیۀ شریفه توجه به این نکته، بسیار مهم است که به نظر می رسد غلبه دادن به مفهوم سیطره و گسترش دادن در بیرون و از میان برداشتن رقیب است که با نظر به تعبیر آیه (غلبه دادن بر همۀ ادیان) این مهم تاکنون محقق نشده و در پایان تاریخ به رهبری ولیّ خدا و پیشوای معصوم مجال توفیق خواهد یافت؛ زیرا تصور سیطرۀ کامل دین از سوی حق تعالی بدون رهبری فردی معصوم و منصوب از سوی خدا دشوار و پذیرفتنی نیست. (1) و این نصرت الهی یا به نسخ شرایع پیشین یا به پیروزی پیروان دین اسلام بر پیروان سایر ادیان و مکاتب یا با برهان و منطق است. (2) اما اشاره رفت که مقصود همۀ این موارد است.

سیطرۀ تکوینی یا تشریعی

پس از روشن شدن مفهوم اظهار، پرسشی پیش می آید که آیا این سیطره، تشریعی خواهد بود یا با ارادۀ تکوینی خداوند محقق خواهد شد؟ مفسران گفتار صریحی در این خصوص ندارند. و برخی از مفسران به معنا کردن واژۀ «یأبی» به «لایرضی»، «لایرید»، «یمنع» (3) و مانند این ها بسنده کرده اند.

1- المیزان، ج9، ص259-266.
2- من وحی القرآن، ج 11، ص92-93؛ الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ص250-251؛ التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، ج 6، ص265.
3- التفسیر الکبیر، ج 16، ص32؛ روح البیان، ج 3، ص416؛ التفسیر الوسیط، ج 6، ص264؛ من هدی القرآن، ج 4، ص161.