رویکرد تطبیقی به پایان تاریخ از نگاه قرآن و نظریه های معاصر صفحه 99

کنند تا زمین را به ارث برند، «قالَ مُوسی لِقَوْمِهِ اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ» (سوره اعراف، آیه128). مددجویی از پروردگار، بردباری و پرهیزگاری از مؤلفه هایی هستند که در این آیه بر بنی اسرائیل تکلیف شده است.

اما برخی از مفسران با معنا کردن «اباء» به منع و امتناع، برداشت ادعای جبری ها به معنای کراهت را نفی کرده اند. (1)به نظر می رسد براساس سنت های اجتماعی خداوند، سرانجام دین حق بر سایر ادیان سیطره یافته و به کمال و تمام، منتهی خواهد شد. چنان که برخی از مفسران نیز آیه را این گونه معنا کرده اند. (2) شاید تعبیر «اتمام» هم گویای همین معنا باشد که خداوند دین حق را به اتمام خواهد رساند. و اتمام آن به فراگیری و نفی دیگر ادیان و سیطرۀ بر همۀ ادیان خواهد بود؛ و گویی بدون آن نقصی در فرایند دینی پیش می آید که دامن کبریایی از آن منزه است.

به هر روی سیطرۀ دین حق با پشتوانۀ منطق قوی برای نفوذ در دل ها و پشتیبانی اجرایی برای گسترش دستورات حیات بخش آموزه های وحی بدون تساهل و تسامح و البته به همراه روش هایی به دور از خشونت های برخی فرقه های مدعی اسلام واقعی (3) در سایۀ هدایت های رهبری معصوم از

1- مجمع البیان، ج5، ص38؛ فتح القدیر، ج 2، ص404.
2- فی ظلال القرآن، ج 3، ص1643؛ التفسیر الوسیط، ج 6، ص264.
3- با تأسف فراوان، در طول تاریخ اسلام شاهد شکل گیری فرقه هایی تندرو مانند خوارج، سلفی ها و گروه های تکفیری وابسته به بعضی فرقه های دنیای اسلام بوده ایم که به دلیل جدا شدن از مکتب اهل بیت علیهم السلام، ناگزیر به کج فهمی در دین دچار شده و با سلیقه شخصی در پی اجرای دستورات دین برآمده اند که زیان ها و آسیب های آنان بیشتر از دشمنان بیرونی اسلام بوده و چهرۀ خشنی از اسلام را به نمایش گذاشته اند.