- مقدمه 1
- اشاره 3
- اشاره 7
- ب: علم به معنای عام 8
- الف. اهداف اصلی و فرعی آیات علمی قرآن 13
- ب: قلمرو علوم تجربی در قرآن 15
- ج: قطعیت و عدم قطعیت علوم تجربی 21
- د: رابطه قرآن و علوم تجربی 23
- ه : تعارضات ادعایی بین قرآن و علم 25
- اشاره 29
- الف. شمارگان آیات علمی 29
- ب: اقسام آیات علمی 30
- ج: تأثیر علوم تجربی در فهم آیات قرآن 32
- د: قرآن زمینه ساز پیدایش و رشد علوم 33
- اشاره 46
- اشاره 54
- اول: موافقان تفسیر علمی 54
- دوم: مخالفان تفسیر علمی 60
- سوم: دیدگاه تفصیل در تفسیر علمی 63
- اشاره 69
- الف) استخراج همه علوم از قرآن کریم 69
- ب) تطبیق و تحمیل نظریات علمی بر قرآن کریم 70
- ج) استخدام علوم برای فهم و تبیین بهتر قرآن 71
- د: نظریه پردازی های علمی قرآن و جهت دهی به مبانی علوم انسانی 72
- اشاره 76
- الف: قطعی نبودن غالب مطالب علوم تجربی 77
- ب: وجود اشارات علمی در قرآن و لزوم استفاده از علوم تجربی در فهم و تفسیر آن ها 78
- د: رابطه سازگارانه بین قرآن و علم 79
- ج: همه علوم از ظواهر آیات قرآن قابل استفاده نیست 79
- اشاره 80
- ه : هدف اصلی قرآن هدایت مردم به سوی خداست 80
- الف) معیارهای عام در روش تفسیر قرآن 81
- ب) معیارهای خاص روش تفسیر علمی قرآن 81
- اشاره 92
- مفهوم شناسی 94
- پیشینه 94
- اول: نقش قرآن در علوم انسانی 95
- اشاره 95
- الف: نوگستری (ایجاد یا گسترش برخی از علوم انسانی) 95
- ب: جهت دهی به مبانی و اهداف علوم انسانی 99
- ج: نظریه پردازی های علمی قرآنی 101
- د: اصلاح و بازسازی علوم انسانی 104
- الف: تأثیر علوم انسانی در فهم و تفسیر بهتر قرآن (سامان دهی تفسیرهای تخصصی قرآن) 105
- دوم: نقش علوم انسانی در مورد قرآن 105
- اشاره 105
- ب: اثبات اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم انسانی 108
- اشاره 110
- سوم: روش شناسی 110
- الف: استفاده از مبانی و قواعد و روش های تفسیر قرآن 110
- ب: رعایت گونه صحیح تفسیر علمی 111
- ج: استفاده از شیوه مطالعات میان رشته ای 113
- اشاره 114
- چهارم: آسیب شناسی 114
- ب: راهکارها 115
- الف: آسیب ها 115
- اشاره 116
- اشاره 127
- الف. قطعی نبودن غالب مطالب علوم تجربی 127
- ب: وجود اشارات علمی در قرآن و لزوم استفاده از علوم تجربی در فهم و تفسیر آن ها 129
- د: رابطه سازگارانه بین قرآن و علم 130
- ج: همه علوم از ظواهر آیات قرآن قابل استفاده نیست 130
- ه : هدف اصلی قرآن هدایت مردم به سوی خداست 131
- الف) استخراج همه علوم از قرآن کریم 131
- اشاره 131
- ب) تطبیق و تحمیل نظریات علمی بر قرآن کریم 132
- ج) استخدام علوم برای فهم و تبیین بهتر قرآن 133
- اشاره 141
- الف: در حوزه علوم طبیعی 141
- ب: در حوزه علوم انسانی 142
- اشاره 143
- الف) چیستی اعجاز علمی قرآن 144
- 1. نیروی جاذبه 180
- اشاره 180
- 2. حرکت های خورشید 181
- 3. زوجیّت 185
- 4. لقاح (زایا کردن گیاهان و ابرها توسط بادها) 186
- 5. چینش مراحل آفرینش انسان 188
- اشاره 196
- اول: کلیات و مباحث نظری 197
- دوم: قرآن و علوم طبیعی 202
- سوم: قرآن و علوم انسانی 215
- چهارم: قرآن و علوم عقلی 225
- ششم: سایت های مرتبط با قرآن و علم 226
- پنجم: منابع لاتین 226
میان رشته ای به صورت گسترده استفاده شود و معیارهای آن رعایت گردد.
مباحث بین رشته ای را می توان به سه صورت تصور کرد:
الف: بررسی آراء دانشمندان علوم و مفسران قرآن به صورت مقارن که نتیجه آن تضارت آراء و تقریب افکار دانشمندان دو حوزه است.
ب: بررسی یک موضوع از منظر قرآن و علم خاص، مثلاً بررسی مشروعیت حکومت از منظر قرآن و علوم سیاسی که نتیجه آن بیان دیدگاه ها در برابر هم دیگر و امکان بررسی مقارنه ای یک موضوع از دو زاویه است.
ج: بررسی یک موضوع علمی در قرآن، برای مثال بررسی روش های تربیتی از منظر آیات قرآن که گاهی این شیوه منتهی به نظریه پردازی های علمی قرآن و موضوع سازی برای علوم و جهت دهی به آن می شود.
آنچه که در مباحث بین رشته ای در این جا مقصود است، شیوه دوم و سوم است. هر چند که شیوه اول یکی از پیامدهای این مباحث خواهد بود.
معیارهای مباحث میان رشته ای یا تفسیر علمی معتبر:
تفسیر علمی قرآن یا استنباط و برداشت های علمی از قرآن کریم معیارهای خاصی دارد که عدم توجه به آن ها منتهی به بی اعتبار شدن تفسیر علمی یا تفسیر به رأی می گردد. از جمله:
1. استفاده از علوم انسانی اطمینان آور در تفسیر آیات، (و استناد احتمالی به آیات در مواردی که علوم اطمینان آور وجود ندارد).
2. مفسر تفسیر علمی (علاوه بر شرایط عام مفسّر) از علم انسانی مورد نظر شناخت کافی داشته باشد.
3. مطلب علمی قرآن با نص یا ظاهر آیه یا آیات سازگاری داشته باشد.
تذکر: البته رعایت معیارها و ضوابط عام تفسیر (مثل استفاده از روش و منابع و قرائن معتبر در تفسیر و مفسّر دارای شرایط و ...) در تفسیر علمی نیز لازم است.
چهارم: آسیب شناسی
اشاره
در تعامل قرآن و علوم در طول تاریخ تفسیر قرآن، افراط و تفریطهایی