- مقدمه 1
- اشاره 3
- اشاره 7
- ب: علم به معنای عام 8
- الف. اهداف اصلی و فرعی آیات علمی قرآن 13
- ب: قلمرو علوم تجربی در قرآن 15
- ج: قطعیت و عدم قطعیت علوم تجربی 21
- د: رابطه قرآن و علوم تجربی 23
- ه : تعارضات ادعایی بین قرآن و علم 25
- الف. شمارگان آیات علمی 29
- اشاره 29
- ب: اقسام آیات علمی 30
- ج: تأثیر علوم تجربی در فهم آیات قرآن 32
- د: قرآن زمینه ساز پیدایش و رشد علوم 33
- اشاره 46
- اشاره 54
- اول: موافقان تفسیر علمی 54
- دوم: مخالفان تفسیر علمی 60
- سوم: دیدگاه تفصیل در تفسیر علمی 63
- الف) استخراج همه علوم از قرآن کریم 69
- اشاره 69
- ب) تطبیق و تحمیل نظریات علمی بر قرآن کریم 70
- ج) استخدام علوم برای فهم و تبیین بهتر قرآن 71
- د: نظریه پردازی های علمی قرآن و جهت دهی به مبانی علوم انسانی 72
- اشاره 76
- الف: قطعی نبودن غالب مطالب علوم تجربی 77
- ب: وجود اشارات علمی در قرآن و لزوم استفاده از علوم تجربی در فهم و تفسیر آن ها 78
- ج: همه علوم از ظواهر آیات قرآن قابل استفاده نیست 79
- د: رابطه سازگارانه بین قرآن و علم 79
- ه : هدف اصلی قرآن هدایت مردم به سوی خداست 80
- اشاره 80
- الف) معیارهای عام در روش تفسیر قرآن 81
- ب) معیارهای خاص روش تفسیر علمی قرآن 81
- اشاره 92
- مفهوم شناسی 94
- پیشینه 94
- اول: نقش قرآن در علوم انسانی 95
- اشاره 95
- الف: نوگستری (ایجاد یا گسترش برخی از علوم انسانی) 95
- ب: جهت دهی به مبانی و اهداف علوم انسانی 99
- ج: نظریه پردازی های علمی قرآنی 101
- د: اصلاح و بازسازی علوم انسانی 104
- الف: تأثیر علوم انسانی در فهم و تفسیر بهتر قرآن (سامان دهی تفسیرهای تخصصی قرآن) 105
- دوم: نقش علوم انسانی در مورد قرآن 105
- اشاره 105
- ب: اثبات اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم انسانی 108
- اشاره 110
- سوم: روش شناسی 110
- الف: استفاده از مبانی و قواعد و روش های تفسیر قرآن 110
- ب: رعایت گونه صحیح تفسیر علمی 111
- ج: استفاده از شیوه مطالعات میان رشته ای 113
- اشاره 114
- چهارم: آسیب شناسی 114
- ب: راهکارها 115
- الف: آسیب ها 115
- اشاره 116
- اشاره 127
- الف. قطعی نبودن غالب مطالب علوم تجربی 127
- ب: وجود اشارات علمی در قرآن و لزوم استفاده از علوم تجربی در فهم و تفسیر آن ها 129
- ج: همه علوم از ظواهر آیات قرآن قابل استفاده نیست 130
- د: رابطه سازگارانه بین قرآن و علم 130
- ه : هدف اصلی قرآن هدایت مردم به سوی خداست 131
- الف) استخراج همه علوم از قرآن کریم 131
- اشاره 131
- ب) تطبیق و تحمیل نظریات علمی بر قرآن کریم 132
- ج) استخدام علوم برای فهم و تبیین بهتر قرآن 133
- الف: در حوزه علوم طبیعی 141
- اشاره 141
- ب: در حوزه علوم انسانی 142
- اشاره 143
- الف) چیستی اعجاز علمی قرآن 144
- 1. نیروی جاذبه 180
- اشاره 180
- 2. حرکت های خورشید 181
- 3. زوجیّت 185
- 4. لقاح (زایا کردن گیاهان و ابرها توسط بادها) 186
- 5. چینش مراحل آفرینش انسان 188
- اشاره 196
- اول: کلیات و مباحث نظری 197
- دوم: قرآن و علوم طبیعی 202
- سوم: قرآن و علوم انسانی 215
- چهارم: قرآن و علوم عقلی 225
- پنجم: منابع لاتین 226
- ششم: سایت های مرتبط با قرآن و علم 226
و اگر نظریه علمی به وسیله مشاهده و تجربه های مکرر تأیید می شد آن را اثبات شده و قانون علمی می دانستند. (1)
اما پس از آن و با پیدایش نظریات جدید در فلسفه علم، روشن شد که علوم تجربی افسانه های مفیدی است که در صحنه طبیعت و زندگی کاربرد دارد اما هیچ گاه به صورت قانون در نمی آید.
یعنی در تشکیل یک نظریه علمی نخست ما به مسأله و مشکلی برخورد می کنیم، و در مرحله دوم راه حلی برای آن حدس می زنیم. سپس در مرحله سوم قضایای قابل مشاهده و تجربه از آن راه حل استنتاج می کنیم و در مرحله چهارم اقدام به ابطال این قضایا می کنیم. و اگر این قضایا باطل نشود ، آن نظریه، تا هنگامی که نظریه بهتری پیدا و جایگزین آن نشود در علم باقی می ماند و مبنای عمل قرار می گیرد. (2)
بنابراین، علوم تجربی اثبات پذیر نیست بلکه ابطال پذیر است و در علم، قانون قطعی وجود ندارد.
البته اینکه قضایای علوم تجربی قطعی نیست (به معنای قطع معرفت شناختی) یعنی نمی توان گفت: فلان گزاره علمی حتماً مطابق واقع و تغییر ناپذیر است؛ اما برخی از قضایای علوم تجربی قطعی اند (به معنای قطع روانشناختی) یعنی گاهی گزاره علمی از راه مشاهده یا به وسیله قراین دیگر مثل بدیهی می گردد. هم چون «حرکت زمین» که در عصر ما مثل بدیهی شده است. همان طور که گاهی انسان به وسیله قراین خارجی یا دلایل عقلی که مطلب را پشتیبانی می کند، در مورد یک گزاره علمی به قطع می رسد.
در تفسیر علمی بین علوم تجربی قطعی و نظریه های ظنّی علوم تجربی تفاوت
1- (1) . در این مورد اشکالات متعدّدی به نحوه ی استقرای ناقص علوم شده است و پاسخ هایی نیز داده شده است.(نک : مبانی فلسفه ، دکتر علی اکبر سیاسی، ص 210-244؛ علم و دین، ایان باربور، ترجمه ی خرمشاهی، ص 3 و صص 213-214؛ الاُسس المنطقیه للإستقراء ، شهید صدر ، ص 135 و ص 383-400؛ درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، نگارنده، صص 185-200).
2- (2) . این دیدگاه پوپر (متوفّی - 1373ش) است، ر.ک: حدس ها و ابطال ها و منطق اکتشافات ، تألیف پوپر، ترجمه احمد آرام؛ در آمدی بر تفسیر علمی قرآن ، از نگارنده ، صص 200 - 204.