تعامل قرآن و علوم صفحه 21

که در این زمینه است (مثل آیه 89 سوره نحل و 38 و 59 سوره انعام) دلالت بر این مطلب دارد که تمام احتیاجات دینی و هدایتی مردم، در قرآن به طور تفصیل یا مجمل ذکر شده است. (1)

ج: قطعیت و عدم قطعیت علوم تجربی

علوم تجربی براساس روش تجربی پایه گذاری شده که مبتنی بر آزمایش و خطاست، اما مشکل از آن جا پیدا شد که در آزمایشات علوم تجربی، معمولاً استقراء کامل امکان عادی نداشت و در نتیجه علم تجربی قطعی و یقینی - جز در موارد خاص - پدید نمی آمد تا بتواند احتمال طرف مقابل را صفر نماید.

به عبارت دیگر مشاهده امور و طبقه بندی اطلاعات و ارایه فرضیه و تجربه آن وقتی منتهی به تشکیل «قانون» می شود که از مرحله استقراء استدلالی عبور کند و این مطلب مبتنی بر تعمیم نتایج آزمایشات و از موارد جزئی به قانون کلی رسیدن است. یعنی در حالی که ما موارد جزئی و محدودی را مشاهده می کنیم در مورد اموری که مشاهده نمی کنیم داوری کنیم و حکم کلی حتی برای آینده بنماییم. (2)

از این رو تلاش هایی توسط دانشمندان علوم تجربی و فیلسوفان علم صورت گرفت تا مشکل «استقراء ناقص» را حل کنند لیکن دانشمند انگلیسی جدول مشهور خود را پیشنهاد کرد. (3) سپس استورات میل نظر او را تکمیل کرد، (4) و در ادامه راهکارهای مختلفی هم چون پایه گذاری استقراء بر مبدأ سبب کافی، (5)

1- (1) . برای اطلاعات بیشتر در این زمینه و بررسی تفصیلی دلایل طرفین ر.ک: در آمدی بر تفسیر علمی قرآن، از نگارنده، انتشارات اسوه، 1375 ش، قم.
2- (2) . برای اطلاع از اشکالات استقراء ناقص ر.ک: صدر، محمدباقر، الاسس المنطقیه للاستقراء، ص 25 - 27.
3- (3) . ر.ک: سیاسی، علی اکبر، مبانی فلسفه، ص 210 - 244.
4- (4) . همان.
5- (5) . همان، ص 244.