- مقدمه 1
- اشاره 3
- اشاره 7
- ب: علم به معنای عام 8
- الف. اهداف اصلی و فرعی آیات علمی قرآن 13
- ب: قلمرو علوم تجربی در قرآن 15
- ج: قطعیت و عدم قطعیت علوم تجربی 21
- د: رابطه قرآن و علوم تجربی 23
- ه : تعارضات ادعایی بین قرآن و علم 25
- الف. شمارگان آیات علمی 29
- اشاره 29
- ب: اقسام آیات علمی 30
- ج: تأثیر علوم تجربی در فهم آیات قرآن 32
- د: قرآن زمینه ساز پیدایش و رشد علوم 33
- اشاره 46
- اشاره 54
- اول: موافقان تفسیر علمی 54
- دوم: مخالفان تفسیر علمی 60
- سوم: دیدگاه تفصیل در تفسیر علمی 63
- اشاره 69
- الف) استخراج همه علوم از قرآن کریم 69
- ب) تطبیق و تحمیل نظریات علمی بر قرآن کریم 70
- ج) استخدام علوم برای فهم و تبیین بهتر قرآن 71
- د: نظریه پردازی های علمی قرآن و جهت دهی به مبانی علوم انسانی 72
- اشاره 76
- الف: قطعی نبودن غالب مطالب علوم تجربی 77
- ب: وجود اشارات علمی در قرآن و لزوم استفاده از علوم تجربی در فهم و تفسیر آن ها 78
- د: رابطه سازگارانه بین قرآن و علم 79
- ج: همه علوم از ظواهر آیات قرآن قابل استفاده نیست 79
- ه : هدف اصلی قرآن هدایت مردم به سوی خداست 80
- اشاره 80
- الف) معیارهای عام در روش تفسیر قرآن 81
- ب) معیارهای خاص روش تفسیر علمی قرآن 81
- اشاره 92
- مفهوم شناسی 94
- پیشینه 94
- اول: نقش قرآن در علوم انسانی 95
- اشاره 95
- الف: نوگستری (ایجاد یا گسترش برخی از علوم انسانی) 95
- ب: جهت دهی به مبانی و اهداف علوم انسانی 99
- ج: نظریه پردازی های علمی قرآنی 101
- د: اصلاح و بازسازی علوم انسانی 104
- الف: تأثیر علوم انسانی در فهم و تفسیر بهتر قرآن (سامان دهی تفسیرهای تخصصی قرآن) 105
- دوم: نقش علوم انسانی در مورد قرآن 105
- اشاره 105
- ب: اثبات اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم انسانی 108
- اشاره 110
- سوم: روش شناسی 110
- الف: استفاده از مبانی و قواعد و روش های تفسیر قرآن 110
- ب: رعایت گونه صحیح تفسیر علمی 111
- ج: استفاده از شیوه مطالعات میان رشته ای 113
- اشاره 114
- چهارم: آسیب شناسی 114
- ب: راهکارها 115
- الف: آسیب ها 115
- اشاره 116
- اشاره 127
- الف. قطعی نبودن غالب مطالب علوم تجربی 127
- ب: وجود اشارات علمی در قرآن و لزوم استفاده از علوم تجربی در فهم و تفسیر آن ها 129
- ج: همه علوم از ظواهر آیات قرآن قابل استفاده نیست 130
- د: رابطه سازگارانه بین قرآن و علم 130
- ه : هدف اصلی قرآن هدایت مردم به سوی خداست 131
- الف) استخراج همه علوم از قرآن کریم 131
- اشاره 131
- ب) تطبیق و تحمیل نظریات علمی بر قرآن کریم 132
- ج) استخدام علوم برای فهم و تبیین بهتر قرآن 133
- الف: در حوزه علوم طبیعی 141
- اشاره 141
- ب: در حوزه علوم انسانی 142
- اشاره 143
- الف) چیستی اعجاز علمی قرآن 144
- اشاره 180
- 1. نیروی جاذبه 180
- 2. حرکت های خورشید 181
- 3. زوجیّت 185
- 4. لقاح (زایا کردن گیاهان و ابرها توسط بادها) 186
- 5. چینش مراحل آفرینش انسان 188
- اشاره 196
- اول: کلیات و مباحث نظری 197
- دوم: قرآن و علوم طبیعی 202
- سوم: قرآن و علوم انسانی 215
- چهارم: قرآن و علوم عقلی 225
- پنجم: منابع لاتین 226
- ششم: سایت های مرتبط با قرآن و علم 226
و در چند دهه اخیر تعامل قرآن و علوم انسانی به صورت روشن مطرح شده است و تک نگاری هایی در حوزه اقتصاد، سیاست، مدیریت و ... نگاشته شده است. (1) اما در آن ها به حوزه مباحث نظری قرآن و علوم انسانی کم تر پرداخته شده است. هر چند که در مجلات و مقالات دهه اخیر به این مباحث توجه ویژه ای شده است و حتی مطالعات و تفسیرهای میان رشته ای قرآن و علوم مثل تفسیر تربیتی قرآن و ... مطرح شده است. (2) و اخیراً تک نگاری هایی در اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم انسانی مثل الاعجاز التربوی فی القرآن الکریم، دکتر مصطفی رجبی و الاعجاز الاقتصادی، للقرآن الکریم، دکتر یونس رفیق نگاشته شده است.
اول: نقش قرآن در علوم انسانی
اشاره
قرآن کریم در چند زمینه و به چند صورت در علوم انسانی تأثیر گذاشته یا می تواند تأثیر گذارد:
الف: نوگستری (ایجاد یا گسترش برخی از علوم انسانی)
در یک نگاه تاریخی روشن می شود که برخی از علوم انسانی به صورت مستقیم و برخی دیگر به صورت غیر مستقیم تحت تأثیر قرآن شکل گرفته و یا رشد یافته است.
علامه طباطبایی رحمه الله بر این نقش تأکید می کند و برخی از این علوم را نام می برد. (البته بحث ایشان اعم از علوم انسانی و طبیعی است) از جمله:
الف: علومی که قرآن، مستقیم باعث پیدایش آن ها شده است:در میان مسلمانان برخی علوم وجود دارد که موضوع آن ها خود قرآن کریم است.
1- (1) . ر.ک: مدیریت از منظر قرآن و سنت، سید قوام الدین صمصمامی، قرآن و سیاست، قاضی زاده، آیات اقتصادی قرآن، سید کاظم رجایی، و نیز کتاب های قرآن و اقتصاد، سیاست و ... از بنیاد پژوهش های قرآنی حوزه و دانشگاه.
2- (2) . ر.ک: مجله تخصصی قرآن و علم (ش 1 - 5) از مرکز تحقیقات قرآن کریم المهدی و مجله مطالعات میان رشته ای قرآن و علوم، از جهاد دانشگاهی.