(علوم قرآن 2 ( اعجاز قرآن در علوم طبیعی و انسانی صفحه 163

(وَ الْأَرْضِ ...) و کریمه (وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ ...) و کریمه (فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ ...) الی غیر ذلک در توحید ذات، و آیات کریمه آخر سوره حشر و غیر آنها در توحید صفات و کریمه (وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللّهَ رَمی ...) و کریمه (الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ ) و کریمه (یُسَبِّحُ لِلّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ ) در توحید افعال -که بعضی به وجه دقیق و بعضی به وجه ادقّ عرفانی دلالت دارند- برای هریک از طبقات علمای ظاهر و باطن طوری شفای امراض است. و در عین حال که بعضی آیات شریفه، مثل آیات اول حدید و سوره مبارکه توحید، به حسب حدیث شریف کافی (1)برای معمّقان از آخرالزمان وارد شده، اهل ظاهر را نیز از آن بهره کافی است. و این از معجزت این کتاب شریف و از جامعیت آن است. (2)

بررسی: اکثر وجوه مطرح شده توسط امام خمینی در مورد اعجاز قرآن، در آثار پیشینیان ذکر شده اند؛ ولی دو وجه بیان معارف بلند عرفانی و مشتمل بودن قرآن بر بطون جدیدند. البته حقّی برسوی (قرن سیزدهم) به مسائل عرفانی قرآن اشاره کرده، ولی همچون امام خمینی نامی از اعجاز عرفانی قرآن نبرده است. مسئله بطون قرآن نیز اگرچه در روایات پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت(علیهم السلام) آمده است، (3)ولی به عنوان یک وجه اعجاز قرآن مطرح نشده بود.

8. محمود مهدی استانبولی (1420ق) و اعجاز سیاسی و اجتماعی

محمود مهدی استانبولی از محققان معاصر در کتاب دین الغد؛ معجزات القرآن فی

1- (1) . کافی، کتاب توحید، ج1، ص123؛ به نقل از آداب نماز، ص186.
2- (2) . آداب الصلاه، فصل دوم آداب نماز، ص184-186.
3- (3) . بحارالانوار، مجلسی، ج89، ص95؛ تفسیر صافی، ج1، ص30 و بصائر الدرجات، صفار، ص199.