- سخن ناشر 1
- اشاره 15
- شیوه استفاده از کتاب حاضر 16
- اشاره 18
- 1. مفهوم شناسی معجزه و اعجاز قرآن 18
- اشاره 18
- اشاره 19
- واژه شناسی معجزه در قرآن 19
- اول) معنای لغوی واژه ها 19
- نمونه هایی از معجزات در قرآن 30
- تحلیل عقلانی معجزه 31
- اشاره 34
- لوازم کلامی معجزه 34
- دوم) اثبات نبوت عامه (لزوم بعثت انبیاء برای مردم) 37
- سوم) اثبات وجود خداوند 38
- اشاره 39
- چهارم) علم و قدرت خدا و پیامبر 39
- الف) تفاوت معجزه با سحر و اعمال مرتاضان 42
- ب) تفاوت معجزه و کرامت 44
- اقسام معجزه 46
- الف) معجزه اقتراحی و غیراقتراحی 46
- اشاره 46
- ج) معجزه موقت و دائمی 47
- کرانه های اعجاز قرآن 47
- الف) آیات تحدّی (مبارزه طلبی) 54
- 2. هماوردطلبی قرآن (تحدّی) 54
- ب) قلمرو تحدّی قرآن: سه نوع شمول در مبارزه طلبی قرآن 56
- ج) مرجع ضمیر «من مثله» 57
- اشاره 62
- قرن اول و دوم: سرچشمه های اعجاز قرآن در صدر اسلام 62
- اشاره 62
- الف) اعجاز ادبی قرآن 64
- ب) اعجاز قرآن در اخبار غیبی 65
- ج) اعجاز قرآن در استقامت بیان (عدم اختلاف) 67
- د) معارف عالی از فردی امّی 68
- ه) شیرینی و جذبه قرآن 68
- قرن سوم: شروع نگارش در اعجاز قرآن و پیدایش نظریه صرفه و عدم تناقض و نظم قرآن 69
- اشاره 69
- 2. نظام (ت 231 ق) و نظریه صرفه 70
- 1. ابوالهذیل علاف (ت 230 یا 235ق) عدم تناقض در قرآن 70
- 3. جاحظ (م 255ق) و نظم قرآن 72
- قرن چهارم: اعجاز ادبی قرآن و تأثیر آن در نفوس و اخبار غیبی 73
- 1. محمد بن جریر طبری (310 ق) و نظم قرآن 73
- 2. ابوعیسی رمانی (276 - 384) و هفت وجه اعجاز قرآن 74
- 3. الخطابی (317 - 388 ق) اعجاز بلاغی قرآن و تأثیر آن در نفوس 75
- 4. ابوهلال عسکری (حدود 400 ق) و بلاغت قرآن 76
- قرن پنجم: نظریه اعجاز در آورنده امّی و اوج گیری نظریه صرفه 77
- 1. راغب اصفهانی (م 402 ق)؛ اعجاز در نظم و صرفه 77
- 2. باقلانی (ت 403ق)؛ اعجاز در اخبار غیبی، آورنده امّی و بلاغت 79
- 4. قاضی عبدالجبار (415 ق) 82
- 5. سید مرتضی (ت 436ق) و نظریه صرفه 83
- 6. شیخ طوسی (ت 460 ق)؛ فصاحت همراه نظم مخصوص 84
- 1. غزالی (505 ق) و اعجاز علمی قرآن 86
- قرن ششم: رویکرد اعجاز محتوایی و علمی 86
- 2. زمخشری (538ق) و نظم قرآن در واژگان و ترکیب ها 87
- 3. ابن عطیه (542 ق) 87
- 4. قاضی عیاز (544 ق) و اعجاز قرآن در سه وجه جدید 88
- 5. شیخ طبرسی (548ق) و زیبایی معنای قرآن 90
- 7. قطب الدین راوندی (573ق)؛ قرآن دارای معجزه های بی شمار 91
- اشاره 92
- 1. فخر رازی (م 606) 92
- قرن هفتم: تکرار نظریه های قبلی در اعجاز 92
- 4. بیضاوی (685 ق) 93
- 3. زملکانی (651 ق) 93
- 2. آمدی (631 ق) 93
- 5. ابن میثم (699ق) 94
- 6. قرطبی (671 ق) 94
- قرن هشتم: تکرار وجوه قبلی اعجاز همراه با برخی نوآوری ها 95
- اشاره 95
- 1. ابن جزی کلبی (741ق) 95
- 2. الامیر العلوی (749 ق) 97
- 3. زرکشی (794 ق) 98
- قرن نهم: دوران رکود در مباحث اعجاز قرآن 101
- قرن دهم: گردآوری و تفصیل نظریه های اعجاز 101
- اشاره 101
- 2. دیگر قرآن پژوهان 111
- قرن یازدهم: ادامه دوران رکود در مباحث اعجاز قرآن 112
- قرن دوازدهم: مصادیق و تقریرهای جدید در وجوه اعجاز قرآن 112
- 1. علامه محمد باقر مجلسی (م 1110ق) 112
- اشاره 112
- 2. احمد بن محمد کواکبی (م 1124ق) 113
- 3. شمس الدین محمدالضیر المالکی اسکندری (زنده در قرن دوازدهم) 113
- 4. شیخ اسماعیل حقی بروسوی (م 1137ق) 114
- اشاره 115
- قرن سیزدهم: رکود در مباحث اعجاز قرآن 115
- 1. علامه سید عبدالله شبّر (م 1442ق) 115
- 2. محمد بن علی بن محمد بن عبدالله شوکانی صنعانی (م 1250 ق) 116
- اشاره 117
- 1. محمد بن احمد اسکندرانی (م 1306 ق) و اعجاز علمی قرآن در طبیعت و کیهان 117
- قرن چهاردهم: گسترش رویکرد اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم طبیعی 117
- 2. عبدالرحمن کواکبی (1320 ق) و اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم طبیعی 119
- 3. علامه بلاغی (م 352 ق) و ابعاد جدید اعجاز قرآن 121
- 4. شیخ محمد عبده (1266 - 1323ق) 124
- 5. رشید رضا (م1354ق) 125
- 6. محمد صادق رافعی (1356ق) و اعجاز علمی و بیانی قرآن 126
- 8. امین خولی (م 1969م) و اعجاز نفسی (روان شناختی) قرآن 131
- 9. سید قطب (م 1387ق) و تصویر هنری قرآن 133
- 10. عبدالعظیم زرقانی (م1367 یا 1372ق) و اعجاز پزشکی قرآن 136
- 12. احمد مصطفی مراغی (1371ق) و اعجاز علمی قرآن 138
- 13. عبدالله درّاز (م1377ق) و اعجاز صوتی و انقلاب تاریخی قرآن 139
- 14. عبدالمتعال صعیدی (م 1391 ق) و اعجاز در وحدت موضوعی قرآن 142
- 15. یدالله نیازمند شیرازی (زنده در 1326ش) 143
- 16. آیت الله احمد اهتمام (م 1346ش) 145
- 17. افراد دیگر 147
- قرن پانزدهم: گسترش رویکرد اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم انسانی 148
- 1. علامه محمدحسین طباطبایی (م 1360ش - 1405ق) و تفاوت اعجاز قرآن نسبت به علوم مخاطبان 148
- اشاره 148
- 2. آیت الله مکارم شیرازی (معاصر)؛ قرآن معجزه ای گویا، جاودانی، جهانی و روحانی 152
- 3. آیت الله محمد هادی معرفت (م 1385ش) و بررسی مفصل ابعاد اعجاز قرآن 153
- 4. آیت الله سید ابوالقاسم خویی (1371ش) و گواهی امیرالمؤمنین(علیه السلام) 155
- 5. شهید مرتضی مطهری (م 1358ش) 157
- 6. آیت الله محمد فاضل لنکرانی (م 1386ش) 158
- 7. امام خمینی (م 1368ش) و اعجاز عرفانی و بطن قرآن 160
- 8. محمود مهدی استانبولی (1420ق) و اعجاز سیاسی و اجتماعی 163
- 9. رشاد خلیفه و اعجاز عددی قرآن 165
- 10. دکتر سید رضا پاک نژاد (م 1360ش) و اعجاز رنگ ها در قرآن 166
- 11. آیت الله سید محمود طالقانی (م 1358ش) 169
- 12. محمدتقی شریعتی (م 1366ش) 170
- 15. احمد امین (م 1954م - 1373ق) 174
- 14. آیت الله سبحانی (معاصر) 174
- 16. آیت الله صافی گلپایگانی (معاصر) 176
- 17. دکتر موریس بوکای (معاصر) و اعجاز علمی قرآن در مقایسه با تورات و انجیل 177
- 19. دکتر لبیب بیضون (معاصر) 180
- 20. دکتر ذاکر عبدالکریم نائیک (ت 1965م) و کتاب قرآن و علم جدید 181
- 22. دکتر مصطفی رجب (معاصر) و اعجاز تربیتی قرآن 184
- 21. دکتر زغلول راغب محمد النجار 184
- 23. اقتصادانان معاصر و اعجاز اقتصادی قرآن 185
- 24. دکتر امیرعلی لطفی (معاصر) و اعجاز مدیریتی قرآن 186
- 25. دکتر علی رضا قائمی نیا (معاصر) و اعجاز شناختی قرآن 188
- 26. دکتر محمدرفعت احمد زنجیر، اعجاز دینامیکی قرآن 190
- 27. حسام البیطار، اعجاز کلمات در قران 190
- 28. خمیس جابر صفر، اعجاز جدلی در قرآن 190
- 29. دکتر بدرالدین عبدالکریم احمد، اعجاز هندسی قرآن 190
- اشاره 199
- 1. چیستی اعجاز علمی قرآن 199
- اشاره 199
- تعریف اعجاز علمی قرآن 200
- مبانی و معیارهای اعجاز علمی قرآن 205
- چالش های مفهوم اعجاز علمی 207
- مراحل رشد اعجاز علمی قرآن 216
- اول) سرچشمه ها در قرآن و احادیث اهل بیت(علیهم السلام) 216
- 2. تاریخچه و اقسام اعجاز علمی قرآن 216
- اشاره 216
- دوم) طرح نظریه های اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم طبیعی 220
- سوم) طرح نظریه های اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم انسانی 223
- چهارم) اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم عقلی 225
- الف) چیستی علم و تقسیم اجمالی علوم بشری 226
- اشاره 226
- 3. مبانی و روش شناسی اعجاز علمی 226
- ب) وجودنداشتن همه علوم بشری در ظواهر قرآن 229
- ج) هدف اصلی قرآن هدایت 235
- د) شیوه های انطباق قرآن با مطالب علمی 243
- ه) معیارهای انطباق قرآن با علوم 247
- اول) اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم طبیعی 252
- اشاره 252
- اشاره 252
- مفهوم شناسی 253
- اشاره 253
- اشاره 254
- الف) جاذبه عمومی موجودات 254
- ب) خورشید و حرکات آن 263
- اشاره 282
- 2. زیست شناسی 282
- الف) زوجیت 282
- 3. پزشکی 303
- مراحل خلقت انسان 304
- اشاره 304
- مرحله دوّم: آفرینش انسان از آب 312
- مرحله سوّم: آفرینش انسان از منی 321
- مرحله چهارم: خلقت انسان از نطفه 327
- مرحله پنجم: آفرینش انسان از علق 345
- مرحله ششم: آفرینش انسان از مضغه 353
- مرحله هفتم: تصویر و تسویه انسان 362
- مرحله هشتم: شکل گیری استخوان ها 370
- مرحله نهم: پوشاندن گوشت بر استخوان ها 370
- مرحله یازدهم: آفرینش روح (دمیدن جان در جنین) 381
- مرحله دوازدهم: تولد طفل 388
- مرحله سیزدهم: بلوغ 391
- مرحله چهاردهم: کهن سالی (پیری) 394
- مرحله پانزدهم: مرگ 398
- دوم) اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم انسانی 404
- اشاره 404
- تفاوت های علوم انسانی و علوم طبیعی 405
- رویکردها در اعجاز در حوزه علوم انسانی 407
- اشاره 407
- 1. اعجاز تربیتی قرآن 409
- اشاره 409
- اول) اعجاز تربیتی؛ قرآن با تنظیم قوانین حقوق کودک 410
- دوم) اعجاز تربیتی قرآن در شیوه های تربیت و دعوت 418
- 2. اعجاز اقتصادی قرآن 425
- اشاره 425
- تحریم ربا 433
- 3. اعجاز مدیریتی قرآن 445
- اشاره 445
- پیش نیازهای نظریه اعجاز مدیریتی قرآن 449
- گونه شناسی مطالعات مدیریتی قرآن 452
- 4. اعجاز تشریعی (قانون گذاری) قرآن 456
- اشاره 456
- دوم) تأثیر اعجازآمیز قرآن در تحوّل قوانین جامعه عرب جاهلی 468
- سوم) نظام خارق العاده قانون گذاری در قرآن 469
- 5. اعجاز تاریخی قرآن 471
- اشاره 471
- اقسام اخبار غیبی قرآن 474
- 6. اعجاز ریاضی 491
- اشاره 491
- الف) موافقان اعجاز عددی قرآن 492
- ب) مخالفان اعجاز عددی قرآن 499
- اشاره 509
- الف) معارضان قدیمی 510
- 1. مسیلمه کذاب و همسرش سجاح 510
- 2. چهار سخنور عرب 512
- 3. ابوالعلاء معرّی 514
- اشاره 515
- ب) معارضان جدید و سوره های ساختگی اینترنتی 515
- الف) لفظی و صوری 518
- ب) محتوایی 519
- الف) کتاب ها 523
- اشاره 523
- ب) مقالات 540
- ج) پایان نامه ها 541
- ه) مجلات 549
- و) مراکز 550
شده اند؛ اما رویکرد اول بیشتر در حوزه علوم طبیعی قابل اثبات و ارائه است و به خاطر دشواری های علوم انسانی که در صدر بحث گذشت، اثبات آن در حوزه علوم انسانی مشکل است. هرچند در این مورد کتب متعددی در اعجاز اقتصادی و تربیتی قرآن نگاشته شده است، ولی در ادامه روشن خواهد شد که بسیاری از این ادعاها قابل نقد هستند. البته رویکردهای دوم و سوم بیشتر در حوزه علوم انسانی قابل طرح و اثباتند که در ادامه به نمونه هایی از آنها اشاره خواهد شد.
1. اعجاز تربیتی قرآن
اشاره
مقدمه
چند کتاب در مورد اعجاز تربیتی قرآن تألیف شده اند؛ از جمله:
الاعجاز التربوی فی القرآن الکریم، دکتر مصطفی رجب (چاپ 2006 م توسط انتشارات جدارا للکتاب العالمی و عالم الکتب الحدیث در اردن): در این کتاب نخست مفهوم تربیت قرآنی توضیح داده شده و پس از آن به جایگاه قرآن و تفسیر موضوعی و محتوای تربیتی قصص قرآن (از جمله قصه های نوح، بنی اسرائیل، اصحاب اخدود، قوم سبأ، داود و سلیمان) پرداخته شده است. آن گاه دو نمونه از آیاتی که اعجاز تربیتی دارند را برمی شمارد؛ یعنی آیه 233 سوره بقره و آیات 41 - 45 سوره مریم.
من وجوه الاعجاز، محمد فرید (چاپ بیروت): در این کتاب در چند مورد ادعای اعجاز تربیتی قرآن مطرح شده است؛ از جمله درباره آیات مربوط به ازدواج، زنان، رسیدگی به ایتام، نیکی به پدر و مادر و تغییرات تربیتی اجتماعی ای که در اثر حضور قرآن پدید آمد.
الاعجاز النفسی و التربوی فی القرآن الکریم والسنه المطهره، دکتر عبدالرحمن