(علوم قرآن 2 ( اعجاز قرآن در علوم طبیعی و انسانی صفحه 69

ابعاد اعجاز قرآن تبدیل شد. (1)اما از آنجا که در قرآن و احادیث به روشنی در این باره مطلبی گفته نشده است، به سختی می توان آن را به قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) نسبت داد.

جمع بندی: با توجه به مطالب گذشته روشن می شود که در صدر اسلام (در اینجا مقصود سه قرن اول اسلام است) حداقل به پنج بعد اعجاز قرآن یعنی اعجاز ادبی، اخبار غیبی، استقامت بیان (عدم اختلاف)، معارف عالی از فرد امّی و شیرینی و جذبه اشاره شده است.

قرن سوم: شروع نگارش در اعجاز قرآن و پیدایش نظریه صرفه و عدم تناقض و نظم قرآن

اشاره

در این دوره دانشمندان قرآن پژوه در مورد اعجاز قرآن سخن گفته و برخی درباره آن کتاب هم نوشته اند که البته بعضی از آنها به دست ما نرسیده اند؛ مثل:

الف) ابوعمرو الباهلی (م300ق): رساله فی اعجاز القرآن؛ (2)

ب) محمد بن زید الواسطی (ت307ق) صاحب کتاب الامامه: کتاب اعجاز القرآن. (3)

اگرچه این کتاب ها به دست ما نرسیده اند، ولی خبر تألیف آنها نشان می دهد که نگارش در اعجاز قرآن به وسیله شیعیان آغاز شده و نیز این مطلب تأیید می شود که بحث «اعجاز قرآن» به عنوان دانش مکتوب قرآنی از قرن سوم شروع شده است. (4)

البته مفسران قرآن کم و بیش ذیل آیات تحدّی (بقره، آیات23 و24؛ اسراء، آیه88؛

1- (1) . ر. ک: التمهید فی علوم القرآن، ج 4، ص 38.
2- (2) . التمهید فی علوم القرآن، ج4، ص40.
3- (3) . الفهرست، ص63 و256 و نیز الذریعه الی تصانیف الشیعه، طهرانی، ج2، ص232، رقم 917.
4- (4) . البته برخی نیز شروع دانش اعجاز قرآن را قرن سوم یا اواخر قرن دوم گفته اند. (فکره اعجاز القرآن، ص50).