بانک جامع حضرت زهرا سلام الله علیها صفحه 1888

قسمت اول

اشراق دهم : بیان میزان انسانیت و آدمیت

مقدمتا باید دانست که کلمه میزان در لغت بر مایوزن به الشی و بر وسیله سنجش اطلاق می شود و نظر باینکه در عرف اهل معرفت الفاظ موضوعند از برای معانی عامه پس وسیله سنجش اعم از این است که از جنس و سنخ مادیات و جسمانیات باشد یا از سنخ روحانیات و معنویات باشد و همین طور شی موزون اعم است از اینکه جسمانی و مادی باشد یا روحانی و معنوی ملکی باشد یا ملکوتی جبروتی باشد یا لاهوتی از سنخ و جنس مادیات باشد یا مجردات از اعیان ذوات باشد یا از صفات و ملکات در هر صورت بایست میزان و شی موزون سنخیتی و مجانستی و مناسبتی با یکدیگر داشته باشد و باید دانست که میزان کل شی بحسبه و وسیله سنجش هر چیز را تناسب با شی موزون شرط است که باید رعایت شود .

مثلا برای اجسام ثقیله در مقام سنجش ترازوهای خاصی معین شده مانند قپان و غیره و بر همین مقیاس است سنجش اجسام خفیفه و ظریفه و چنان نیست که تمام اجسام دارای یک میزان باشند .

فی المثال برای سنجش درجه حرارت میزانی است که آنرا میزان الحراره نامند برای سنجش فشار خون که در چه درجه است میزانی است که مشاهده می نمائید برای سنجش نغم و اصوات و مطلق آوازها و آهنگها (میزان علم موسیقی است ) که واضح آن فیثاغورت حکیم و شاید از انبیاء باشد .

نقل عن فیثاغورت انه عرج بصفاء نفسه و ضیاء قلبه الی عالم الملکوت فسمع حفیف الا ملاک و دمدمته الافلاک ثم رجع و رتب علیها علم الموسیقی . ملا محمد جلال الدین عارف معروف در کتاب مثنوی گوید :

پس حکیمان گفته اند این لحنها

از دوار چرخ بگرفتیم ما

بانگ گردشهای چرخ است این که خلق

می نوازندش به طنبور و بحلق