- سخن ناشر 1
- اشاره 3
- پیشگفتار 3
- سخنی با دانش پژوهان عزیز 4
- سخنی با اساتید محترم 5
- اشاره 6
- بخش اول: اعجاز قرآن 6
- اشاره 7
- تعریف اعجاز قرآن 7
- اشاره 7
- اهمیت و جایگاه اعجاز قرآن 7
- 1. کلیات 7
- ب) اعجاز قرآن و نبوت پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) 8
- الف) اعجاز قرآن و وجود خداوند 8
- ج) اعجاز قرآن و عدم تحریف آن 8
- د) اعجاز قرآن و معارف آن 8
- کتاب شناسی اعجاز قرآن 9
- آثار پیشینیان درباره اعجاز قرآن 10
- چکیده 12
- پرسش 13
- منابع مطالعه و پژوهش 14
- مقدمه 15
- اشاره 15
- 2. تعاریف و مفاهیم 15
- تاریخچه کاربرد واژه معجزه و اعجاز 15
- اعجاز در لغت 16
- کاربرد قرآنی اعجاز 17
- اعجاز در اصطلاح 18
- شرایط و ویژگی های اعجاز 19
- ویژگی های دیگر قرآن 20
- برترین معجزه 20
- چکیده 21
- منابع مطالعه و پژوهش 22
- پرسش 22
- تحدّی در لغت 23
- تحدّی در اصطلاح 23
- 3. تحدّی قرآن 23
- اشاره 23
- الف) تحدّی در مکه 24
- اشاره 24
- آیات تحدّی و سیر نزول آنها 24
- ب) تحدّی در مدینه 25
- تحدّی در برتری سخن 27
- نقد نظریه بنت الشاطی 28
- جاودانگی تحدّی قرآن در کنار اعجاز 28
- چکیده 29
- پرسش 30
- منابع مطالعه و پژوهش 30
- پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) و قرآن 31
- اشاره 31
- مقدمه 31
- 4. اعجاز قرآن از نگاه معصومین (علیهم السلام) 31
- اعجاز قرآن از منظر علی (علیه السلام) 32
- قرآن از منظر حضرت زهرا (علیها السلام) 34
- قرآن از منظر امام حسن مجتبی (علیه السلام) 35
- امام حسین (علیه السلام) و قرآن 35
- امام سجاد (علیه السلام) 36
- امام باقر (علیه السلام) 37
- امام صادق (علیه السلام) 37
- امام رضا (علیه السلام) 38
- امام کاظم (علیه السلام) 38
- امام هادی (علیه السلام) 39
- امام عسکری (علیه السلام) 39
- امام جواد (علیه السلام) 39
- امام عصر (عج) 40
- چکیده 40
- پرسش 41
- منابع مطالعه و پژوهش 42
- مقدمه 43
- 5. اذعان مشرکان نسبت به اعجاز قرآن 43
- اشاره 43
- 1. ولید بن مغیره 43
- 2. طفیل بن عمروالدوسی 45
- 3. نضربن حارث 46
- 4. عتبه بن ربیعه 47
- 5. انیس بن جناده 48
- چکیده 49
- پرسش 49
- منابع مطالعه و پژوهش 50
- 6. اعجاز قرآن از نگاه دانشمندان شیعه 51
- مقدمه 51
- 1. شیخ مفید 51
- اشاره 51
- 2. شیخ طوسی 52
- 3. محمدباقر مجلسی 53
- 5. علاّمه طباطبایی (رضی الله عنه) 55
- 4. علاّمه بلاغی 55
- 6. آیه الله خوئی (رضی الله عنه) 57
- 7. امام خمینی (رحمه الله) 58
- چکیده 59
- منابع مطالعه و پژوهش 60
- پرسش 60
- 1. خطّابی 61
- 7. اعجاز قرآن از نگاه علمای اهل سنّت 61
- اشاره 61
- 2. باقلانی 62
- 3. جرجانی 62
- 4. فخر رازی 63
- 5. زرکشی 64
- 6. سیوطی 65
- 7. رافعی 66
- چکیده 67
- منابع مطالعه و پژوهش 68
- پرسش 68
- اشاره 69
- 8. وجوه اعجاز قرآن (شخصیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) 69
- مقدمه 69
- ویژگی امّی بودن پیامبر (صلی الله علیه و آله) 71
- امی بودن پیامبر از منظر روایات 74
- اشاره 74
- نقد و بررسی 75
- جریان حدیبیه 75
- چکیده 78
- پرسش 78
- منابع مطالعه و پژوهش 79
- ابعاد اعجاز بیانی قرآن 80
- 9. وجوه اعجاز قرآن (اعجاز بیانی) 80
- اشاره 80
- مقدمه 80
- اشاره 81
- مهم ترین بخش های اعجاز بیانی 81
- الف) گزینش کلمات 82
- ب) سبک و شیوه بیان 83
- ج) نظم آهنگ قرآن 84
- د) وحدت موضوعی (تناسب معنوی آیات) 86
- ه-) نکته ها و ظرافت ها 88
- چکیده 89
- پرسش 90
- منابع مطالعه و پژوهش 91
- مقدمه 92
- 10. وجوه اعجاز قرآن (معارف عالی) 92
- اشاره 92
- معارف 93
- احکام 95
- قداست مقام انبیا (علیهم السلام) 95
- جامعیت احکام اسلامی 97
- چکیده 99
- منابع مطالعه و پژوهش 100
- پرسش 100
- 11. وجوه اعجاز قرآن (خبرهای غیبی) 101
- مقدمه 101
- اشاره 101
- اشاره 103
- شأن نزول 103
- 1. خبر پیروزی رومیان بر ایرانیان 103
- 2. خبر پیروزی مسلمانان در جنگ بدر 104
- 3. وعده بازگشت پیروزمندانه به مکه 105
- 5. پیروزی دین اسلام بر دیگر ادیان 106
- 4. وعده ی حفاظت از قرآن 106
- چکیده 108
- پرسش 108
- منابع مطالعه و پژوهش 109
- 12. وجوه اعجاز قرآن (هماهنگی و عدم وجود اختلاف) 110
- اشاره 110
- موجبات اختلاف 112
- چکیده 116
- پرسش 116
- منابع مطالعه و پژوهش 117
- 13. وجوه اعجاز قرآن (اعجاز علمی) 118
- اشاره 118
- اشاره 119
- نمونه هایی از اشارات علمی در قرآن 119
- 1. رتق و فتق امور آسمانها و زمین 119
- 2. نقش کوه ها در استواری زمین 120
- 3. دشواری تنفّس با افزایش ارتفاع 121
- 4. آب؛ منشأ حیات 123
- 5. پوشش هوایی حافظ زمین 124
- چکیده 125
- منابع مطالعه و پژوهش 126
- پرسش 126
- دلیل قرآنی قائلین به «صرفه» 128
- مقدمه 128
- اشاره 128
- 14. وجوه اعجاز قرآن (نظریه صرفه) 128
- تفسیرهای سه گانه در تبیین دیدگاه «صرفه» 129
- «صرفه» از نگاه ابن حزم 130
- نقد رأی ابن حزم 131
- نقد رأی سید مرتضی 131
- دیدگاه سید مرتضی 131
- دلایل مخالفان دیدگاه «صرفه» 132
- تفتازانی 132
- زملکانی 132
- قاضی ابوبکر 133
- شهرستانی 133
- چکیده 134
- پرسش 135
- منابع مطالعه و پژوهش 135
- مقدمه 136
- 1. مسیلمه کذّاب 136
- 15. معارضان اعجاز قرآن 136
- اشاره 136
- 2. عبدالله بن مقفع 138
- 4. ابو العلاء معری 140
- 3. سجاح بنت حارث تمیمیه 140
- 5. ابوالطیب متنبّی 141
- تحلیل 141
- چکیده 142
- پرسش 143
- منابع مطالعه و پژوهش 143
- بخش دوم: صیانت قرآن از تحریف 144
- اشاره 144
- مقدمه 145
- اشاره 145
- 1. کلیات 145
- منشأ پیدایش شبهه تحریف 146
- کتاب شناسی تحریف 148
- کتاب شناسی خاصّ تحریف 149
- چکیده 150
- پرسش 151
- منابع مطالعه و پژوهش 152
- اشاره 153
- 2. تعاریف و مفاهیم 153
- تحریف در لغت 153
- تحریف در اصطلاح 155
- اقسام تحریف 156
- نکته دوَم 158
- نکته اوّل 158
- چکیده 159
- پرسش 160
- منابع مطالعه و پژوهش 160
- 3. دیدگاه عالمان شیعه 161
- اشاره 161
- مقدمه 161
- شیخ صدوق 162
- شیخ مفید 163
- شیخ طوسی 163
- علاّمه طبرسی 164
- علاّمه حلّی (رحمه الله) 164
- محقّق اردبیلی 165
- شیخ بهائی 165
- سید بن طاووس 165
- شیخ الفقهاء کاشف الغطاء 166
- ملاّ محسن فیض کاشانی 166
- محقّق تبریزی 167
- علاّمه طباطبایی 168
- آیه الله خوئی 168
- امام خمینی (رحمه الله) 169
- پرسش 170
- چکیده 170
- منابع مطالعه و پژوهش 171
- ابوالحسن اشعری 172
- 4. دیدگاه عالمان سنّی درباره مسئلهْ تحریف 172
- مقدمه 172
- اشاره 172
- محمد مدنی (معاصر) 173
- عبدالله درّاز (معاصر) 173
- تیجانی سماوی (معاصر) 174
- رحمت الله هندی 175
- تهمت های ناروا 176
- چکیده 178
- پرسش 179
- منابع مطالعه و پژوهش 180
- حکم بدیهی عقل 181
- مقدمه 181
- 5. ادلّه نفی تحریف (دلایل عقلی) 181
- اشاره 181
- دلیل تواتر (ضرورت تواتر متن قرآن) 183
- ناسازگاری تحریف با اعجاز قرآن 184
- شبهه 186
- پاسخ شبهه ی مذکور 186
- چکیده 187
- منابع مطالعه و پژوهش 188
- پرسش 188
- 6. ادلّه نفی تحریف (دلایل قرآنی) 189
- اشاره 189
- مقدمه 189
- آیه تحفیظ (حفظ ، ذکر) 189
- اشاره 189
- اشکال دوّم 191
- اشکال اوّل 191
- آیه نفی باطل 192
- اشاره 192
- اشکال 193
- آیات تنزیه کننده قرآن از ریب و تردید 193
- چکیده 195
- پرسش 196
- منابع مطالعه و پژوهش 196
- مقدمه 197
- 1. روایت امام باقر (علیه السلام) 197
- اشاره 197
- 7. ادلّه نفی تحریف (دلایل روایی) 197
- 2. روایت امام صادق (علیه السلام) 198
- 3. ترتیب مصحف در زمان ظهور حضرت مهدی (عج) 198
- 4. روایات عرض بر قرآن 199
- 5. حدیث ثقلین 201
- 7. روایاتی که از «شأن نزول» تعبیر به «تنزیل» کرده اند 202
- 6. روایات دال بر کامل بودن سوره ها 202
- چکیده 203
- پرسش 204
- منابع مطالعه و پژوهش 205
- مقدمه 206
- اشاره 206
- 8. مستشرقان و مسئله تحریف 206
- ادعای بلاشر، مبنی بر عدم ثبت آیات مکی در قرآن 207
- الف) عدم آگاهی پیامبر (صلی الله علیه و آله) از رسالتش 207
- اشاره 207
- نقد دیدگاه بلاشر 208
- ب) فقدان امکانات مادی 208
- ادعای «کازانوفا»؛ مبنی بر افزایش دو آیه در «قرآن» توسط ابوبکر 209
- اشاره 209
- اتهام «بول» (BUHL) به شیعیان، درباره اعتقاد به تحریف 210
- اشاره 210
- نقد 210
- اشاره 211
- جنجال گلدزیهر 211
- نقد 211
- نقد 212
- نقد 212
- چکیده 213
- پرسش 214
- منابع مطالعه و پژوهش 215
- مقدمه 216
- اشاره 216
- 9. تحریف در عهدین 216
- کتاب «عهدین» از نگاه محدث نوری 216
- اشاره 216
- نقد 216
- تحریف در نحوه گویش 217
- اشاره 218
- نگاهی گذرا به تاریخ عهدین 218
- اشکال 219
- پاسخ 219
- همگونی رویدادها در گذشته و حال 220
- اشاره 220
- چکیده 222
- پرسش 223
- منابع مطالعه و پژوهش 224
- اشاره 225
- 1. آیه «رجم» 225
- مقدمه 225
- اشاره 225
- 10. تحریف نزد «حشویه» (1) 225
- اشاره 226
- 2. آیه رغبت (اعراض) 226
- نقد 226
- 3. آیه فراش 227
- تحلیل 227
- 4. آیه جهاد 227
- اشاره 228
- نقد 228
- 5. اشتمال قرآن بر یک میلیون و بیست و هفت هزار حرف! 228
- اشاره 228
- 6. افزایش در مصحف عایشه 228
- اشاره 229
- نقد 229
- نقد 229
- 7. کاسته شدن دو آیه از سوره بینه! 229
- نقد 230
- اشاره 230
- 8. حذف دو آیه از مصحف 230
- 9. سوره احزاب، بزرگ تر از سوره بقره! 230
- اشاره 230
- نقد 231
- اشاره 231
- 10. سوره ای به اندازه سوره «برائت» وسوره ای دیگر، همانند «مسبحات» 231
- نقد 232
- چکیده 232
- پرسش 233
- منابع مطالعه و پژوهش 234
- 11. تحریف نزد حشویه (2) 235
- 11. از بین رفتن «قرآن» با کشته شدن حاملان آن 235
- اشاره 235
- اشاره 235
- نقد 235
- اشاره 236
- 12. حذف دو سوره «خلع» و «حفد» از مصاحفی غیر مصحف أبی 236
- نقد 236
- 13. اجتهاد نابجا 236
- اشاره 236
- نقد 237
- نقد 237
- اشاره 238
- 14. تبدیل یک حرف 238
- تحلیل 238
- نقد 238
- اشاره 238
- 15. افزودن یک «کلمه» 238
- 16. چهار کلمه نادرست! 239
- پرسش 243
- چکیده 243
- منابع مطالعه و پژوهش 244
- اشاره 245
- مقدمه 245
- 12. تحریف نزد اخباری ها (1) 245
- نقد 246
- نقد 247
- بررسی 249
- بررسی 250
- بررسی 250
- بررسی 251
- بررسی 253
- چکیده 254
- پرسش 255
- منابع مطالعه و پژوهش 255
- 13. تحریف نزد اخباری ها (2) 256
- اشاره 256
- مقدمه 256
- 1. روایات تفسیری 257
- 2. روایات مربوط به تحریف معنوی 258
- 4. روایات مربوط به ظهور حضرت حجت (عج) و آوردن «قرآن» جدید، برخلاف «قرآن» موجود 259
- 3. روایات حاکی از افتادگی برخی آیات 259
- 5. روایات بیانگر فضایل اهل بیت (علیهم السلام) در قرآن 260
- چکیده 262
- پرسش 263
- منابع مطالعه و پژوهش 264
- اشاره 265
- 1. رساله ای ناشناس 265
- مقدمه 265
- 14. مهم ترین منابع قائلان به تحریف (1) 265
- 2. کتاب «سقیفه» سلیم بن قیس هلالی 266
- 3. کتاب «القرائات» احمد بن محمد سیاری 267
- 4. تفسیر ابوالجارود زیاد بن منذر مرحوب 267
- 5. تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی 268
- 6. کتاب «استغاثه» علی بن احمد کوفی 269
- 7. کتاب احتجاج طبرسی 269
- چکیده 270
- پرسش 271
- منابع مطالعه و پژوهش 272
- 15. بررسی مهم ترین منابع قائلان به تحریف (2) 273
- مقدمه 273
- 8. تفسیر منسوب به امام عسگری (علیه السلام) 273
- اشاره 273
- 9. تفاسیر مقطوع الاسناد 274
- 10. کتاب الفرقان 277
- نقد 278
- چکیده 278
- پرسش 279
- منابع مطالعه و پژوهش 279
- ب) منابع فرعی (مهم ترین منابع فرعی) 280
- کتابنامه 280
- الف) منابع اصلی 280
نداشتند; لذا اشتباهاتی در رسم الخط «قرآن» صورت گرفت و بین نسخه های متعدد آن با نسخه اصلی - که در مدینه بود - اختلاف پدید آمد. (1)
به هرحال، موضوع تحریف ناپذیری «قرآن» یکی از مباحث مهم مربوط به تاریخ «قرآن» است. به رغم آن که کتاب های آسمانی پیشین؛ به ویژه «تورات» و «انجیل» دستخوش تحریف گردیده اند؛ ولی خداوند، سلامت «قرآن» را که اصیل ترین منبع جاودانه اسلام است، از هرگونه آسیبی تضمین نموده است.
شایان ذکر است که «قرآن»، خود را «مهیمن» (2) بر کتاب های آسمانی می داند. این ویژگی به طور مشخص در دو زمینه تجلّی پیدا کرده است: یکی در زمینه اعجاز «قرآن» و دیگری تحریف ناپذیری آن. «مهیمن بودن قرآن» وقتی عینیت و قطعیت می یابد که این دو باور و اعتقادِ متکی بر واقعیت مسلّم خارجی، یعنی «اعتقاد به معجزه بودن» و «اعتقاد به سلامت آن از تحریف»، در مورد آن وجود داشته باشد.
اعتقاد جزمی به این که «قرآن»، کلام خدا، وحی نامه الهی و معجزه جاودانه پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) است، «قرآن» را فراتر از دیگر کتاب های آسمانی و جایگاه آن را در زندگی مسلمانان، جایگاهی بس رفیع و والا قرار داده، ارزش و قداست آن را صد چندان می نماید؛ اما اثبات معجزه بودن «قرآن» در صورتی مؤثّر و سودمند خواهد بود که تحریف ناپذیری آن اثبات گردد; زیرا اعتقاد به اعتبار، ارزش و قداست این کتاب آسمانی، به تحریف ناپذیری آن - که موضوع این بخش از درس نامه است - بستگی دارد.
منشأ پیدایش شبهه تحریف
پس از جریان توحید مصاحف، برخی از صحابه و تابعین، مانند ابن مسعود، ابن عباس و عایشه، درباره نگارش «قرآن» و تعلیم قرائت ها، دیدگاه ها و ایرادهایی داشتند. از خلال این گفت وگوها و برخوردها، روایات و حکایاتی باقی ماند که ظاهر گرایان و
1- (1) . ر. ک: التمهید فی علوم القرآن، محمدهادی معرفت، ج1، ص333 به بعد.
2- (2) . وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتابِ وَ مُهَیْمِناً عَلَیْهِ ; (مائده، آیهْ 48).