همایش های محورهای نورآوری در علوم قرآنی صفحه 30

جهت گیری ایشان، جهت گیری سیاسی و جهادی و تقریبی است؛ هم سیاسی است؛ زیرادر مسائل سیاسی، فراوان به آیات قرآن استناد می کردند. هم تقریبی است؛ یعنی در تفسیر به گونه ای وارد می شدند که لطمه یا احیاناً توهینی به مذاهب دیگر نباشد. با این حال، بر اساس آموزه های اهل بیت و مبانی تشیّع، حرکت می کردند. در آثار تفسیری حضرت امام رحمه الله، کوچک ترین توهینی نسبت به دیگران پیدا نمی شود؛ بلکه هر چه هست، دعوت به تقریب بین مذاهب و وحدت بین مسلمانان، بر اساس آیات قرآن است و هم جهادی است، به ویژه در دوران جنگ تحمیلی، ایشان خط مشی کشور را بر اساس آموزه های قرآن تعیین می کردند. در حقیقت تفسیر ایشان، کاربردی بود؛ یعنی آیات قرآن را بر اساس سه گرایش سیاسی، تقریبی و جهادی، در زندگی اجتماعی پیاده می کردند.

روش تفسیری حضرت امام رحمه الله چیست ؟

روش تفسیری به نقلی و اجتهادی تقسیم می شود. و تفسیر اجتهادی، خود به اجتهادی معتبر و تفسیر به رأی تقسیم می شود. گاهی مفسر، قرآن را بر اساس قرائن عقلی و نقلی، تفسیر می کند، چنین تفسیری را تفسیر اجتهادی معتبر می گویند؛ یعنی اگر، روش تفسیر اجتهادی، بعد از مراجعه به قرائن عقلی و نقلی باشد، تفسیر اجتهادی معتبر و استنباط معتبر است؛ اما اگر بدون مراجعه و بدون توجه به قرائن عقلی و نقلی باشد، این تفسیر اجتهادی، تفسیر به رأی می شود. بنابراین، مطلق تفسیر به رأی، در مقابل تفسیر نقلی قرار نمی گیرد. تفسیر اجتهادی هم اقسامی دارد؛ تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر عقلی و تفسیر علمی که جامع این ها، روش تفسیر اجتهادی جامع می شود.

امام رحمه الله، در تفاسیر خود، هم از تفسیر قرآن به قرآن، هم روایی، هم عقلی، هم اشاری؛ یعنی عرفانی و باطنی و گاهی هم از تفسیر علمی استفاده کردند. ایشان، چون به تفسیر اجتهادی کامل معتقد بودند، هر چند گرایش ایشان عرفانی بود، در بعضی از فرمایشات خود، صریحاً روش های دیگر را ناقص می دانستند؛ یعنی استفاده از یک روش تفسیری در کل قرآن را، ناقص می دانند، لذا در تفسیر سوره حمد می فرمایند: روش تفسیر عرفانی محیی الدین عربی و روش تفسیر علمی طنطاوی و تفسیر اجتماعی قطب، همه ناقصند.(1)

ایشان، از تفسیر مجمع البیان، به عنوان یک تفسیر خوب یاد می کنند و می فرمایند: مثل مجمع البیان ما، که تفسیر خوبی است و جامع بین اقوال عامه و خاصه است.(2)