همایش های محورهای نورآوری در علوم قرآنی صفحه 36

و ارزشمندی دارند که توجه به آنها می تواند در بسط و غنای معارف قرآنی فواید فراوانی داشته باشد. ذیلا به دو مورد از آنها، به اختصار اشاره خواهد شد.

1.1 نظریه «بطن»

استاد معرفت در مقدمۀ کتاب «التفسیر الاثری الجامع» با استناد به حدیث شریف «

ما فِی القُرآنِ آیَهٌ الاّ وَ لَها ظَهرٌ وَ بَطنٌ» (1) نظریه ای تحت عنوان «نظریۀ بطن» ارائه می دهند که حاصل آن عبارت است از اینکه آیات قرآن، ظاهر و باطنی دارند که معنای کلی و مراد واقعی آیه را باید از باطن قرآن بدست آورد. بدین معنا که بطن قرآن، مراد واقعی آیات قرآن است. مفسر می تواند بطن قرآن و مراد واقعی از آیات را از طریق قانون چهار مرحله ای ذیل، به دست آورد.

اولین مرحله آنست که «هدف اصلی» آیه را بدست آورد. در مرحلۀ بعد، از خصوصیات غیر موثر در هدف اصلی آیه «الغاء خصوصیت» بکند. سومین مرحله آنکه «قاعده ای کلی» از آیه استنتاج کند. در نهایت و به عنوان چهارمین مرحله، به «تطبیق» قاعدۀ کلی بر مصادیق جدید بپردازد.

در راستای مصداقی نمودن بحث می توان به آیۀ شریفه (أَرْسِلْهُ مَعَنا غَداً یَرْتَعْ وَ یَلْعَبْ ) (2) اشاره کرد. تطبیق چهار مرحلۀ فوق بر آیه شریفه بدین صورت است که:

الف. هدف آیه هشدار دادن به پدران در مورد فرزندان است.

ب. الغاء خصوصیت نیز این گونه است که از خصوصیات فرعی آیه دست برداشته شود. مانند سرزمین فلسطین (کنعان)، خانواده یعقوب(علیه السلام) و زمان قصه.

ج. قاعده کلی بدست آمده از آیه آنست که هر پدری مراقب فرزند خود باشد که توطئه گران او را به بهانه هایی نظیر غذا و بازی و... از او جدا نسازند.

د. تطبیق آیه بر مصادیق جدید نیز بدین صورت است که هر پدری در هر عصری و مکانی باید مراقب فرزندان خود باشد. بلکه می توان خصوصیت پدر بودن را نیز از آیه الغاء کرده و قائل شد که ملت ها مواظب استعدادهای درخشان خود باشند.

با توجه به این نظریۀ تفسیری مفسر می تواند مطمئن شود که از مصداق آیه خارج نشده و در دام تفسیر به رأی گرفتار نشده است.