مبانی کلامی اعجاز قرآن صفحه 152

وبا این حال در چنین کتابی کوچک ترین اختلافی در نظم متشابهش دیده نمی شود».(1)

ب) عدم اختلاف در معارف

در معارف قرآن نیز هیچ گونه تناقض و تضادی وجود ندارد؛ بلکه آیات آن یکدیگر را تفسیر می کنند و بعضی از آنها بیان کننده بعضی دیگر هستند و جمله ای از آن، مصداق جمله دیگر است.(2) باید توجه داشت که اوّلاً، انسان همانند سایر موجودات این عالم، در معرض تغییر و تکامل تدریجی است. ثانیاً، هیچ انسانی جامع تمام علوم نیست. ثالثاً، انسان تحت تأثیر شرایط گوناگون محیط زندگی خویش قرار می گیرد. حال اگر انسانی در خلال بیست و سه سال از عمر پرتلاطم خود و در شرایط گوناگون، گفته هایش هم از لحاظ اسلوب و نظم و هم از نظر معارف و محتوا جامع، یکسان و هماهنگ باشد، می توان نتیجه گرفت که چنین کلامی، کلام الهی بوده و معجزه است.(3) به بیان دیگر، هماهنگی و همانندی ویژه ای بر محتوا و مفاهیم و معارف قرآن حاکم است که ممکن نیست این مفاهیم عالی، از فکر این بشر متحول سرچشمه گرفته باشد؛

1- (1) المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 68 و 69.
2- (2) همان، ص 69.
3- (3) محمدجواد بلاغی، آلاء الرحمان، ص 42 و 43؛ قرآن در قرآن، ص 141 و 138. در شرح مواقف، ص 269، در بحث وجوه اعجاز قرآن آمده است که عدم اختلاف نیز از وجوه اعجاز می باشد، ولی تفصیلاً وارد این بحث نمی شود. در المنقذ من التقلید، ص 259 و 260، نیز آمده: علما وجوه اعجاز را در فصاحت عدم اختلاف و... می دانند. در این مورد بحث مفصل و مفیدی در قرآن شناسی استاد مصباح یزدی، ص 151 به بعد آمده است.