مصحف در روایات و اخبار صفحه 1

معنای مصحف در لغت عرب

در زبان عرب، به چیزی که در آن می نویسند «صحیفه و جمع آن را، صحائف، صُحُف و صُحْف گویند. و «مُصْحَف» و «مِصْحَف» را، «الجامع بین الدّفّتین» [1] «یعنی مجموعه میان دو جلد، نامند.

در تفسیر «دفّتین» گفته اند: الدَّفَّه: جنب و پهلو و صفحه هر چیز است. پوستِ کشیده شده بر دو روی طبل را که بر آن می کوبند نیز، «دفَّتَا الطَّبل» یعنی جلدهای دو طرف طبل نامیده اند.

و از این رو، جلد اول و آخر کتاب را نیز «دفَّتا الْمُصْحَف» یعنی دو جلدِ در بردارنده «صفحات» کتاب می نامند، و هرگاه می گویند: «حُفِظَ ما بین الدَّفَّتین» [2] مقصودشان این است که، کتاب در میان دو جلد آن محفوظ است.

بنابراین، «مُصْحَف» نام کتابِ جلد شده است. زیرا، اگر «صحیفه» همان است که در آن می نویسند و جمع آن صُحُف، «مُصْحَف» نیز، جامع و دربردارنده «صُحُف»ی است که میان دو جلد است. پس، «مُصْحَف» در کلام عرب به معنای «کتابِ جلد شده» در زبان فارسی است، چه قرآن باشد و چه غیر قرآن.

مصحف در اصطلاح صحابه

واژه «مُصْحَف» در روایاتِ «جمع قرآن» تا زمان عثمان، به همان معنای لغوی به کار رفته است.

بخاری از صحابی «زید بن ثابت» روایتی دارد که فشرده آن چنین است: زید گوید: «خلیفه ابوبکر به او دستور داد تا قرآن را جمع کند. گوید: همه قرآن را گرد آوردم. صفحات گرد آمده نزد ابوبکر بود تا از دنیا رفت. سپس در حیات عمر نزد او، و پس از وی نزد حفصه دختر عمر باقی بود.»

بخاری بعد از آن از اَنَس روایتی آورده که فشرده اش چنین است: «هنگامی که عثمان تصمیم به جمع قرآن گرفت او را نزد حفصه فرستاد که «صُحُف» و نوشته ها را نزد ما بفرست تا «مصاحف» را از روی آنها نسخه برداری کنیم و سپس به تو بازگردانیم... تا آخر خبر. [3] .