امام حسن علیه السلام الگوی زندگی صفحه 124

حضرت را مجروح ساخت. [197].

این اقدام ها از یک سو بغض کینه معاویه را نسبت به اهل بیت

آشکار می سازد. از جانب دیگر ترفندهای معاویه را به خوبی آشکار می سازد، که چگونه از نیروهای نفاق در جهت اهداف خویش بهره می برد. به ویژه این که نیروی نفاق که با پوشش های خودی در درون جامعه شکل می گیرد بیشترین خطر را متوجه هویت و وحدت امت اسلامی می نماید. و چون خطر از درون است کارسازترین آن به شمار می رود، که قرآن در بازشناسی دشمن آنان را دشمن اصلی امت اسلامی معرفی می نماید و خطر آنان را صد چندان گوشزد می نماید: هم العدو فاحذرهم قاتلهم الله انی یؤفکون. [198] «ای پیامبر، دشمن اصلی آنان (منافقین) هسستند. از آنان برحذر باش، خدا آنان را بکشد (مرگ بر منافقین) به کدامین سو روی می آورند؟!»

خوارج

امام علی علیه السلام هنگامی که تشکل نهروانی ها را در جنگ نهروان پراکند، فرمود من چشم فتنه را از حدقه بیرون افکندم: انا فقأت عین الفتنه. [199] این سخن بدین معنا نیست که اندیشه خوارج و جریان اجتماعی آنان پایان یافت، زیرا این اندیشه نه در زمان علی علیه السلام شکل گرفت و نه در دوران علی پایان پذیرفت. خاستگاه خوارج که یک اندیشه کژ راهه از دین است به زمان خلفا و بلکه رسول الله صلی و الله علیه و آله بازگشت می نماید؛ و در هیچ زمانی هم پایان نخواهد پذیرفت. به