- اخلاق نیک و بد در قرآن 1
- پیشگفتار (روش بحث) 1
- اشاره 4
- تکبّر و استکبار 4
- ترجمه 6
- بلای بزرگ در طول تاریخ بشر 8
- تفسیر و جمع بندی 8
- نتیجه نهایی 23
- تکبّر در روایات اسلامی 24
- تکبّر در منطق عقل 26
- 1- تعریف و حقیقت تکبّر 28
- اشاره 28
- نکته ها 28
- 2- شاخه های تکبّر 29
- 3- تکبّر در برابر چه کسی؟ 30
- 4- انگیزه های تکبّر 32
- 5- ریشه یابی تکبّر 38
- 6- آثار و نشانه ها 39
- 7- مفاسد و پیامدهای تکبّر و استکبار 41
- 8- درمان تکبّر 45
- 9- آزمایشهای درمانی! 50
- تواضع و فروتنی 53
- اشاره 53
- ترجمه 54
- تفسیر و جمع بندی 54
- اشاره 58
- تواضع و فروتنی در روایات اسلامی 58
- 1- تعریف تواضع 61
- 2- تواضع و کرامت انسان! 63
- حرص و قناعت 65
- اشاره 65
- ترجمه 67
- تفسیر و جمع بندی حرص، آفت بزرگ خوشبختی 68
- نتیجه نهایی 77
- اشاره 77
- حرص و دنیاپرستی در احادیث اسلامی 77
- 1- تعریف حرص 81
- 2- آثار شوم حرص در زندگی فردی و اجتماعی بشر 82
- 4- حرص مذموم و ممدوح 83
- 3- غنای درون! 83
- 5- طرق درمان «حرص» 85
- 6- رفع یک اشتباه 87
- اشاره 89
- حبّ دنیا 89
- دنیاپرستی در احادیث اسلامی 94
- دنیای مطلوب و دنیای مذموم 97
- اشاره 103
- حسد و خیرخواهی 103
- ترجمه 105
- تفسیر و جمع بندی آتش سوزان حسد 106
- نتیجه 115
- حسد در روایات اسلامی 116
- چند مسئله مهم 118
- 1- مفهوم «حسد» و تفاوت آن با «غبطه» 118
- اشاره 118
- 2- انگیزه های حسد 120
- 3- نشانه های حسد 122
- 4- پیامدها و آثار سوء حسد 124
- 5- مراتب حسد 128
- 6- درمان حسد 129
- 7- نصح و خیرخواهی 133
- غرور و خودبینی 136
- اشاره 136
- اشاره 137
- 1- مفهوم غرور 137
- غرور در قرآن مجید 138
- ترجمه 140
- تفسیر و جمع بندی 141
- 1- نکوهش غرور در روایات اسلامی 148
- نتیجه نهایی 148
- اشاره 148
- 2- اسباب غرور 150
- 4- آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی غرور 153
- 3- علایم و نشانه های غرور 153
- 5- طرق درمان غرور 155
- آرزوهای دراز! 158
- (طول امل) اشاره 158
- ترجمه 161
- تفسیر و جمع بندی سرچشمه طول امل 162
- طول امل در روایات اسلامی 169
- آثار و پیامدهای طول امل 172
- اشاره 172
- 1- طول امل سرچشمه بسیاری از گناهان 173
- 2- طول امل یکی از اسباب مهمّ قساوت قلب 173
- 4- زندگی پررنج محصول دیگری از طول امل 174
- 3- طول امَل سبب نسیان اجل 174
- 6- محرومیّت از نعمتها 175
- 5- طول امل و زندگی ذلّت بار 175
- 7- طول امل و محروم بودن از درک حقایق 176
- 8- طول امل سبب کفران نعمت است 176
- اسباب و انگیزه های طول امل 177
- درمان طول امل 179
- آرزوهای مثبت و سازنده 182
- تعصّب و لجاجت 185
- اشاره 185
- ترجمه 187
- تفسیر و جمع بندی برنامه عمومی اقوام منحرف! 188
- نتیجه نهایی 197
- تعصّب و لجاجت در احادیث اسلامی 197
- اشاره 197
- 1- مفهوم تعصّب و انگیزه های آن 200
- 2- آثار و پیامدهای منفی تعصّب و لجاجت 201
- 3- تعصّب مذموم و ممدوح 204
- 4- تقلید سازنده و کورکورانه 206
- 5- طرق درمان 208
- 6- تسلیم در برابر حق 209
- اشاره 211
- جُبن و شجاعت 211
- ترجمه 213
- تفسیر و جمع بندی پیامبران خدا ترسو نیستند 215
- جبن و ترس در روایات اسلامی 224
- نتیجه نهایی 224
- اشاره 224
- 1- ترس معقول و نامعقول 226
- 2- آثار منفی جبن و ترس در زندگی فردی و اجتماعی 228
- 3- ریشه های جبن 229
- 4- طرق درمان و پیشگیری 231
- 5- آثار شجاعت در زندگی انسانها 233
- خودباختگی و توکّل بر خدا 237
- اشاره 237
- ترجمه 239
- تفسیر و جمع بندی بازتاب توکّل در زندگی پیامبران 240
- نتیجه نهایی 249
- «توکّل» در احادیث اسلامی 249
- اشاره 249
- 1- حقیقت توکّل 252
- 2- آثار و پیامدهای توکّل 257
- 3- اسباب توکّل 258
- 4- درجات توکّل 260
- 5- راه های رسیدن به توکّل 261
- شهوت پرستی و عفاف 263
- اشاره 263
- ترجمه 265
- تفسیر و جمع بندی بلای شهوت پرستی در طول تاریخ 267
- شهوت پرستی در روایات اسلامی 274
- پیامدهای شهوت پرستی در کلام امیر مؤمنان علی علیه السلام 276
- اشاره 277
- آثار زیانبار شهوت پرستی 277
- 1- آلودگی به گناه 278
- 3- تضعیف شخصیت اجتماعی انسان 281
- 2- فساد عقل 281
- 5- رسوایی و بی آبرویی 282
- 4- اسارت نفس 282
- عوامل و اسباب شهوت پرستی 283
- راه های درمان شهوت پرستی 286
- شکم پرستی و شهوت جنسی 290
- اشاره 293
- عفّت؛ فضیلت بزرگ اخلاقی 293
- ترجمه 295
- تفسیر نیازمندان آبرومند 296
- عفّت در روایات اسلامی 302
- نتیجه 303
- راه های پیشگیری از بی عفتی 304
- غفلت و بی خبری 308
- اشاره 308
- ترجمه 310
- تفسیر و جمع بندی «غفلت» سرچشمه اصلی بدبختی ها 311
- نتیجه 323
- «غفلت» در اخبار اسلامی 323
- نتیجه 325
- نکات مهمی درباره غفلت 326
- اشاره 326
- 1- عوامل غفلت 326
- 2- عواقب شوم غفلت 329
- 3- نشانه های غفلت 331
- 4- راه های زدودن غفلت 333
- 5- یقظه و بیداری 337
- تغافل مثبت 340
- تغافل در بیان معصومین علیه السلام 342
- اشاره 344
- بخل و امساک 344
- ترجمه 346
- تفسیر و جمع بندی سرنوشت بخیلان 348
- بخل در آینه روایات اسلامی 362
- نتیجه 362
- ریشه و نشانه های بخل 365
- آثار و پیامدهای بخل 367
- درجات بخل 368
- پیشگیری و درمان بخل 370
- جود و سخاوت 373
- اشاره 373
- ترجمه 374
- تفسیر و جمع بندی چهره سخاوتندان در قرآن 375
- سخاوت در منابع حدیث 380
- آثار و پیامدهای سخاوت 383
- راه های کسب سخاوت 385
- محدوده سخاوت 385
- صبر و بردباری 388
- عجله و شتاب 388
- ترجمه 390
- تفسیر و جمع بندی 391
- عجله و شتاب در روایات اسلامی 402
- نتیجه 402
- 1- مفهوم عجله و شتابزدگی 404
- چند نکته مهم 404
- 2- سرعت گرفتن در خیرات 405
- پیامدهای شوم عجله و شتابزدگی 407
- ریشه های این خوی ناپسند 409
- راه های درمان 410
- صبر و شکیبایی 412
- اشاره 412
- آیات صبر 413
- ترجمه 414
- تفسیر و جمع بندی الگوی صبر و اسطوره مقاومت 416
- صبر در احادیث اسلامی 432
- آثار و پیامدهای صبر 435
- شاخه های صبر 438
- انگیزه های صبر و شکیبایی 439
- جزع و بی تابی 441
- درمان جزع و ناشکیبایی 445
- فرق جزع و احساسات معقول 448
که می تواند سرچشمه انواع گناهان و حتّی سرچشمه کفر گردد، و آنها که در این خصلت زشت غوطه ور گردند، هرگز روی سعادت را نخواهند دید و راه به سوی قرب خدا پیدا نمی کنند. بنابراین سالکان الی اللَّه و راهیان راه حق، قبل از هر کار باید ریشه استکبار و خودخواهی و خود برتربینی را در وجود خود بخشکانند که بزرگترین مانع راه آنهاست.
تکبّر در روایات اسلامی
در منابع حدیث، روایات زیادی درباره مذمّت کبر و تفسیر حقیقت آن و علاج و آثار آن آمده است، که نقل همه آنها در این مختصر نمی گنجد، ولی از آنها گلچینی در هر قسمت کرده، در ذیل از نظر خوانندگان عزیز این بحث می گذرانیم:
1- در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله می خوانیم: «ایَّاکُمْ وَ الْکِبْرَ فَانَّ ابْلِیسَ حَمَلَهُ الْکِبْرُ عَلَی انْ لَایَسْجُدَ لِآدَمَ؛ از تکبّر بپرهیزید که ابلیس به خاطر تکبّر از سجده کردن بر آدم خودداری کرد (و برای همیشه مطرود درگاه الهی شد)». «1»
2- همین معنی به تعبیر دیگری در خطبه های نهج البلاغه آمده است، در خطبه قاصعه که بخش عظیمی از آن درباره «تکبّر ابلیس» و پیامدهای آن می باشد می خوانیم:
«فَاعْتَبِرُوا بِمَا کَانَ مِنْ فِعْلِ اللَّهِ بِابْلِیسَ اذْ احْبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِیلَ وَ جَهْدَهُ الْجَهِیدَ ... عَنْ کِبْرِ سَاعَهٍ وَاحِدَهٍ فَمَنْ ذَا بَعْدَ ابْلِیسَ یَسْلَمُ عَلَی اللَّهِ بِمِثْلِ مَعْصِیَتِهِ؛ عبرت بگیرید از کاری که خدا با ابلیس کرد؛ زیرا اعمال طولانی و کوششهای فراوان او
را (در مسیر عبادت و بندگی خدا) به خاطر ساعتی تکبّر نابود ساخت، چگونه ممکن است کسی بعد از ابلیس همان گناه را مرتکب شود، ولی سالم بماند»؟! «2»
تعبیرات کوبنده فوق به خوبی نشان می دهد که تکبّر و خودخواهی حتّی در لحظات کوتاه چه پیامدهای خطرناکی را دارد و چگونه همچون آتش سوزان می تواند حاصل یک عمر طولانی اعمال صالحه را بسوزاند و خاکستر کند و شقاوت ابدی و عذاب
______________________________
(1)- کنز العمّال، حدیث 7734.
(2)- نهج البلاغه، خطبه 192 (خطبه قاصعه).