- اخلاق نیک و بد در قرآن 1
- پیشگفتار (روش بحث) 1
- اشاره 4
- تکبّر و استکبار 4
- ترجمه 6
- تفسیر و جمع بندی 8
- بلای بزرگ در طول تاریخ بشر 8
- نتیجه نهایی 23
- تکبّر در روایات اسلامی 24
- تکبّر در منطق عقل 26
- 1- تعریف و حقیقت تکبّر 28
- اشاره 28
- نکته ها 28
- 2- شاخه های تکبّر 29
- 3- تکبّر در برابر چه کسی؟ 30
- 4- انگیزه های تکبّر 32
- 5- ریشه یابی تکبّر 38
- 6- آثار و نشانه ها 39
- 7- مفاسد و پیامدهای تکبّر و استکبار 41
- 8- درمان تکبّر 45
- 9- آزمایشهای درمانی! 50
- اشاره 53
- تواضع و فروتنی 53
- ترجمه 54
- تفسیر و جمع بندی 54
- تواضع و فروتنی در روایات اسلامی 58
- اشاره 58
- 1- تعریف تواضع 61
- 2- تواضع و کرامت انسان! 63
- حرص و قناعت 65
- اشاره 65
- ترجمه 67
- تفسیر و جمع بندی حرص، آفت بزرگ خوشبختی 68
- حرص و دنیاپرستی در احادیث اسلامی 77
- نتیجه نهایی 77
- اشاره 77
- 1- تعریف حرص 81
- 2- آثار شوم حرص در زندگی فردی و اجتماعی بشر 82
- 4- حرص مذموم و ممدوح 83
- 3- غنای درون! 83
- 5- طرق درمان «حرص» 85
- 6- رفع یک اشتباه 87
- اشاره 89
- حبّ دنیا 89
- دنیاپرستی در احادیث اسلامی 94
- دنیای مطلوب و دنیای مذموم 97
- اشاره 103
- حسد و خیرخواهی 103
- ترجمه 105
- تفسیر و جمع بندی آتش سوزان حسد 106
- نتیجه 115
- حسد در روایات اسلامی 116
- 1- مفهوم «حسد» و تفاوت آن با «غبطه» 118
- چند مسئله مهم 118
- اشاره 118
- 2- انگیزه های حسد 120
- 3- نشانه های حسد 122
- 4- پیامدها و آثار سوء حسد 124
- 5- مراتب حسد 128
- 6- درمان حسد 129
- 7- نصح و خیرخواهی 133
- غرور و خودبینی 136
- اشاره 136
- اشاره 137
- 1- مفهوم غرور 137
- غرور در قرآن مجید 138
- ترجمه 140
- تفسیر و جمع بندی 141
- اشاره 148
- 1- نکوهش غرور در روایات اسلامی 148
- نتیجه نهایی 148
- 2- اسباب غرور 150
- 3- علایم و نشانه های غرور 153
- 4- آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی غرور 153
- 5- طرق درمان غرور 155
- آرزوهای دراز! 158
- (طول امل) اشاره 158
- ترجمه 161
- تفسیر و جمع بندی سرچشمه طول امل 162
- طول امل در روایات اسلامی 169
- آثار و پیامدهای طول امل 172
- اشاره 172
- 1- طول امل سرچشمه بسیاری از گناهان 173
- 2- طول امل یکی از اسباب مهمّ قساوت قلب 173
- 4- زندگی پررنج محصول دیگری از طول امل 174
- 3- طول امَل سبب نسیان اجل 174
- 6- محرومیّت از نعمتها 175
- 5- طول امل و زندگی ذلّت بار 175
- 7- طول امل و محروم بودن از درک حقایق 176
- 8- طول امل سبب کفران نعمت است 176
- اسباب و انگیزه های طول امل 177
- درمان طول امل 179
- آرزوهای مثبت و سازنده 182
- تعصّب و لجاجت 185
- اشاره 185
- ترجمه 187
- تفسیر و جمع بندی برنامه عمومی اقوام منحرف! 188
- نتیجه نهایی 197
- تعصّب و لجاجت در احادیث اسلامی 197
- اشاره 197
- 1- مفهوم تعصّب و انگیزه های آن 200
- 2- آثار و پیامدهای منفی تعصّب و لجاجت 201
- 3- تعصّب مذموم و ممدوح 204
- 4- تقلید سازنده و کورکورانه 206
- 5- طرق درمان 208
- 6- تسلیم در برابر حق 209
- جُبن و شجاعت 211
- اشاره 211
- ترجمه 213
- تفسیر و جمع بندی پیامبران خدا ترسو نیستند 215
- جبن و ترس در روایات اسلامی 224
- نتیجه نهایی 224
- اشاره 224
- 1- ترس معقول و نامعقول 226
- 2- آثار منفی جبن و ترس در زندگی فردی و اجتماعی 228
- 3- ریشه های جبن 229
- 4- طرق درمان و پیشگیری 231
- 5- آثار شجاعت در زندگی انسانها 233
- خودباختگی و توکّل بر خدا 237
- اشاره 237
- ترجمه 239
- تفسیر و جمع بندی بازتاب توکّل در زندگی پیامبران 240
- نتیجه نهایی 249
- «توکّل» در احادیث اسلامی 249
- اشاره 249
- 1- حقیقت توکّل 252
- 2- آثار و پیامدهای توکّل 257
- 3- اسباب توکّل 258
- 4- درجات توکّل 260
- 5- راه های رسیدن به توکّل 261
- شهوت پرستی و عفاف 263
- اشاره 263
- ترجمه 265
- تفسیر و جمع بندی بلای شهوت پرستی در طول تاریخ 267
- شهوت پرستی در روایات اسلامی 274
- پیامدهای شهوت پرستی در کلام امیر مؤمنان علی علیه السلام 276
- اشاره 277
- آثار زیانبار شهوت پرستی 277
- 1- آلودگی به گناه 278
- 2- فساد عقل 281
- 3- تضعیف شخصیت اجتماعی انسان 281
- 5- رسوایی و بی آبرویی 282
- 4- اسارت نفس 282
- عوامل و اسباب شهوت پرستی 283
- راه های درمان شهوت پرستی 286
- شکم پرستی و شهوت جنسی 290
- اشاره 293
- عفّت؛ فضیلت بزرگ اخلاقی 293
- ترجمه 295
- تفسیر نیازمندان آبرومند 296
- عفّت در روایات اسلامی 302
- نتیجه 303
- راه های پیشگیری از بی عفتی 304
- غفلت و بی خبری 308
- اشاره 308
- ترجمه 310
- تفسیر و جمع بندی «غفلت» سرچشمه اصلی بدبختی ها 311
- نتیجه 323
- «غفلت» در اخبار اسلامی 323
- نتیجه 325
- نکات مهمی درباره غفلت 326
- اشاره 326
- 1- عوامل غفلت 326
- 2- عواقب شوم غفلت 329
- 3- نشانه های غفلت 331
- 4- راه های زدودن غفلت 333
- 5- یقظه و بیداری 337
- تغافل مثبت 340
- تغافل در بیان معصومین علیه السلام 342
- اشاره 344
- بخل و امساک 344
- ترجمه 346
- تفسیر و جمع بندی سرنوشت بخیلان 348
- بخل در آینه روایات اسلامی 362
- نتیجه 362
- ریشه و نشانه های بخل 365
- آثار و پیامدهای بخل 367
- درجات بخل 368
- پیشگیری و درمان بخل 370
- جود و سخاوت 373
- اشاره 373
- ترجمه 374
- تفسیر و جمع بندی چهره سخاوتندان در قرآن 375
- سخاوت در منابع حدیث 380
- آثار و پیامدهای سخاوت 383
- محدوده سخاوت 385
- راه های کسب سخاوت 385
- عجله و شتاب 388
- صبر و بردباری 388
- ترجمه 390
- تفسیر و جمع بندی 391
- عجله و شتاب در روایات اسلامی 402
- نتیجه 402
- چند نکته مهم 404
- 1- مفهوم عجله و شتابزدگی 404
- 2- سرعت گرفتن در خیرات 405
- پیامدهای شوم عجله و شتابزدگی 407
- ریشه های این خوی ناپسند 409
- راه های درمان 410
- صبر و شکیبایی 412
- اشاره 412
- آیات صبر 413
- ترجمه 414
- تفسیر و جمع بندی الگوی صبر و اسطوره مقاومت 416
- صبر در احادیث اسلامی 432
- آثار و پیامدهای صبر 435
- شاخه های صبر 438
- انگیزه های صبر و شکیبایی 439
- جزع و بی تابی 441
- درمان جزع و ناشکیبایی 445
- فرق جزع و احساسات معقول 448
در اشعار شعرا نیز رابطه «عشق» و «رسوایی» یک رابطه معروف و مشهور است. «1» (رسوای عالمی شدم از فرط عاشقی)
در داستان یوسف و همسر عزیز مصر نشان می دهد که چگونه همسر عزیز مصر با وجود احترام فراوان- به علت هواپرستی- رسوای خاص و عام شد
یوسف به صبر خویش پیمبر شدرسوا شتاب کرد زلیخا را «2»
و به گفته شاعر عرب:
انّ الْهَوی هُوَ الهَوانِ قُلِبَ اسْمُهُ فَاذا هَوَیْتَ فَقَدْ لَقَیْتَ هَواناً «3»
هواپرستی همان پستی است که نام آن تغییر یافته، به همین دلیل هر هواپرستی پست می شود.
عوامل و اسباب شهوت پرستی
بارها در مباحث مشابه گفته ایم که برای درمان مفاسد اخلاقی، باید نخست علل و ریشه ها و اسباب آن را بیابیم. بزرگان علم اخلاق نیز، در مباحث این علم، به بحث از انگیزه ها، اهمّیّت فوق العاده ای داده اند؛ به همین دلیل لازم است بحث دقیقی در مورد عوامل شهوت پرستی داشته باشیم.
امیال و خواسته های درونی که از آن به شهوات تعبیر می شود،- مخصوصاً شهوت جنسی- یک امر طبیعی و خدادادی بوده و از عوامل حرکت انسان، برای پیشرفت زندگی بشمار می آید. به همین دلیل، گرچه نمی توان آنها را از میان برد، اما هرگز نباید برای سرکوبی آنها نیز تلاش کرد؛ زیرا اگر این شهوات در حدّ اعتدال باشند؛ نه تنها مشکلی ایجاد نمی کنند، بلکه
یکی از اسرار تکامل و تقدّم انسان نیز محسوب می گردند.
آنچه که به صورت مفسده اخلاقی ظاهر می شود، همان طغیان شهوات و خارج شدن
______________________________
(1)-
بر سر میدان رسوایی عشق عالمی را همچو شیدایی ببین (عطار)
عاشقان را چه غم از سرزنش دشمن و دوست یا غم دوست خورد یا غم رسوایی را (سعدی)
(2)- ناصر خسرو.
(3)- ادب الدنیا و الدین. ص: 304
آنها از کنترل نیروی عقل و خرد است.
حال باید ملاحظه کرد که چه عواملی سبب خارج شدن امیال و خواست های درونی از تحت کنترل عقل گشته و به صورت نیرویی ویرانگر درمی آید. به یقین، امور زیر تأثیر زیادی در این مسئله دارد:
1- ضعف ایمان
ضعف ایمان، علت اصلی نادیده گرفتن فرمان های الهی است. اگر انسان، خدا را حاضر و ناظر بداند و دادگاه بزرگ الهی را در قیامت با چشمان قلب خویش مجسم نماید؛ هرگز حدود الهی را نمی شکند و از مرزها تجاوز نکرده و آلوده شهوات و مفاسد اخلاقی نمی گردد.
این همان برهان الهی است که در بدترین شرایط زندگی حضرت یوسف علیه السلام به سراغش آمد و او را از آلودگی به فحشا- که تمام زمینه های ارتکاب، موجود و موانعش مفقود بود- حفظ کرد.
اگر ایمان ضعیف گشته و توجه به مبدأ و معاد کم گردد، زمینه طغیان شهوات کاملًا فراهم می شود که انسان در چنین شرایطی مثل حیوان درنده ای که از قفس خارج شده باشد و هیچ گونه مانعی در برابر خود نبیند، به همه جا حمله می کند و اگر کسی در برابرش ظاهر شود، می درد.
در این رابطه در حدیث علوی آمده است: «مَنِ اشتَاقَ الَی الجَنَّهِ سَلا عَنِ الشَّهواتِ؛ کسی که مشتاق به
بهشت (و معتقد به آن) باشد، شهوات سرکش را به فراموشی می سپارد». «1»
گاهی نیز انسان برای بهره گیری از شهوات بدون قید و شرط، سدّ ایمان را درهم می شکند تا در شهوت پرستی آزاد باشد؛ قرآن مجید می فرماید: «بَلْ یُریدُ الانسان لِیَفْجُرَ امَامَهُ- یَسْئَلُ ایَّانَ یَوْمُ القیامَهِ «2»؛ ... بلکه انسان می خواهد (آزاد باشد و بدون ترس از دادگاه قیامت) در تمام عمر، گناه کند؛ (از این رو) می پرسد: قیامت کی خواهد بود؟! (سؤالی که نشانه انکار یا تردید است)».
______________________________
(1)- شرح فارسی غرر الحکم حدیث 8591. نهج البلاغه، کلمات قصار، حدیث 31.
(2)- قیامت، 5 و 6.