اخلاق در قرآن جلد 3 صفحه 397

میان خود بر پایه عفو و گذشت می نهد، و حتی در مقابل دشمنان در آنجا که از عفو و گذشت سوءاستفاده نشود به آن توصیه می کند.

عفو و انتقام در روایات اسلامی

مسأله فضیلت عفو و نکوهش انتقام در روایات اسلامی بازتاب وسیعی دارد، و تعبیرات بسیار تکان دهنده ای درباره آن دیده می شود از جمله:

1- در حدیثی از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله آمده است «اذا کانَ یَوْمُ الْقِیامَهِ نادی مُنادٍ مَنْ کانَ اجْرُهُ عَلَی اللَّهِ فَلْیَدْخُلِ الْجَنَّهَ فَیُقالُ مَنْ ذَا الَّذی اجْرُهُ عَلَی اللَّهِ، فَیُقالُ الْعافُونَ عَنِ الناسِ فَیَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ بِغَیْرِ حِسابٍ؛ هنگامی که روز قیامت می شود ندا دهنده ای صدا می زند هر کس اجر او بر خدا است وارد بهشت شود، گفته می شود چه کسی اجرش بر خدا است؟ در پاسخ می گویند: کسانی که مردم را عفو کردند، و آنها بدون حساب داخل بهشت می شوند». «1»

2- در حدیث دیگری از همان بزرگوار می خوانیم که در یکی از خطبه ها فرمود:

«الا اخْبِرُکُمْ بِخَیْرِ خَلائِقِ الدُّنْیا وَ الآخِرَهِ الْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَ

تَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ وَالْاحْسانُ الی مَنْ اساءَ الَیْکَ، وَ اعْطاءُ مَنْ حَرَمَکَ؛ آیا به شما خبر دهم که بهترین اخلاق دنیا و آخرت چیست؟ عفو و گذشت از کسی که به شما ستم کرده، و پیوند با کسی که از شما بریده، و نیکی به کسی که به شما بدی کرده، و بخشش به کسی که شما را محروم ساخته است». «2»

در این حدیث شریف عالی ترین مراتب عفو که همان پاسخ دادن بدی با خوبی است در شاخه های مختلف بیان شده است و این مقام انبیاء و اولیاء و صلحای راستین است.

3- امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرماید: «الْعَفْوُ تاجُ الْمَکارِمِ؛ عفو و گذشت تاج فضایل اخلاقی است». «3»

می دانیم تاج هم نشانه عظمت و قدرت است، و هم زینت، و بر بالاترین عضو بدن یعنی سر گذاشته می شود، این تعبیر نشان می دهد که عفو و گذشت در میان همه

______________________________
(1). همان، ذیل آیه 40 سوره شوری.
(2). اصول کافی، جلد 2، صفحه 107.
(3). شرح غرر الحکم، جلد 1، صفحه 140 (حدیث 520).