اندیشه های اقتصادی در نهج البلاغه صفحه 12

(روزی آنان را قسمت کرد کردار و رفتارشان را بر شمرد او آفریننده آفریدگان و روزی دهنده آنان است و از انسان خواست تا برای دستیابی به روزیش بکوشد و از آنجا که انسان را اجتماعی آفریده از او خواسته است در زمین به جستجو برخیزد تا روزی خود و همنوعانش را فراهم آورد و بر اساس این دیدگاه عقیدتی امام علی علیه السلام جهان بینی و بینش اقتصادی خود را پایه ریزی می کند.مسئولیت بلاد(سرزمین ها)و عباد(بندگان)را بر عهده انسان می گذارد و می فرماید:

اتقواالله فی عباده و بلاده فانکم مسئوولون حتی عن البقاع والبهائم اطیعوا الله و لا تصوه واذا رایتم الخیر فخذوا به و اذا رایتم الشر فاعر ضواعنه - خطبه ها:167 ?

(خدا را در نظر بگیرید در حق بندگانش و بلادش زیرا که شما حتی در حق سرزمین و چهار پایان نیز مسئو ولید اگر خیری دیدید آن را برگیرید و اگر شری دیدید آن را واگذارید

لذا نعمت های الهی با کار انسان پیوند می خورد تا ثمره اش روزی مقرری باشد که خداوند برای هر آفریده ای در دل زمین جای داده است.به خاک قدرت باروری و حاصلخیزی بخشید و در قبال آن مسئولیت کشت و زرع را به انسان واگذار کرده است معادن را در درون زمین تعبیه کرده و مسئولیت استخراج آن را به عهده انسان گذاشته است آب و هوا و دیگر نعمت ها و عوامل طبیعی - به اندازه - فراهم آورده است و این انسان است که باید با کار و تلاش

خود این نعمتهای طبیعی را به رزقی پاک مبدل سازد در گفتار امام آمده است((شما در قبال سرزمین ها و چهارپایان مسئو ولید))بقاع - اراضی متروک و بایر است - و بهایم - حیوانات و چهارپایان لذا مسئولیت انسان حد و مرزی ندارد هر جا زمینی بایر باشد او مسئول است تا آن را احیا کند و باید آستین بالا بزند و با جدیت برای سازندگی تلاش کند وقتی انسان در برابر مسئولیتی بزرگ قرار می گیرد - یعنی مسئولیت((عباد)) و بلاد - باید همیشه آمادگی کامل را برای انجام وظایف گوناگون خود داشته باشد و نیز وظایفی که در دایره خلیفهالهی متوجه اوست.انسان به عنوان خلیفهالله مسئول است و مسئولیتش در صورتی پایان می پذیرد که زمین آباد گردد و بشریت سعادتمند شود و نیازمندان و مستضعفان از زیر یوغ ستم آزاد گردند.این مسئولیت همه جانبه است یعنی سیاسی اجتماعی اقتصادی و فرهنگی است.

و از چشم انداز این مسئولیت است که امام علیه السلام((عمارهالبلاد))(آبادانی سرزمین ها) و اسعاد العباد(سعادتمند کردن انسانها) را پیش می کشد.نظریه ای که بر دو اصل استوار است و دو رکن اساسی اقتصاد به شمار می آید:

اول:طبیعت با نعمتها و ذخایری که در درون خود دارد.

دوم:مسئولیت با عمل خیری که همراه است.

اکنون پیش از آنکه از این دو رکن اساسی به تفصیل سخن بگوییم،جا دارد که ویژگیها و خصائص این مسئولیت را از دیدگاه امام علی علیه السلام بررسی کنیم و تفاوتهای آن را با((اصل مالکیت))که گروهی از اندیشمندان به اسلامی به عنوان بستر نظام اقتصادی طرح می کنند بیان کنیم.

رکن اول:مسئولیت