اندیشه های اقتصادی در نهج البلاغه صفحه 126

و لا مال لمن لا تدبیر له؛ آنکس که تدبیر ندارد ثروتی ندارد و نیز- شرح نهج البلاغه:20/317 ح 340. ? می فرماید:

لا عقل کالتدبیر؛ هیچ عقلی چون اندیشیدن و تدبیر نیست.- کلمات قصار:109. ?

و نیز از تدبیر آنست که انسان اوقات روزانه اش را به سه قسم تقسیم کند:

للمومن ثلاث ساعات فساعه یناجی فیها ربه و ساعه یرم فیها معاشه و ساعه یخلی فیها بین نفسه و بین لذتها فیما یحل و یجمل لیس للعاقل أن یکون شاخصا الا فی ثلاث مرمه لمعاش أو خطوه فی معاد أو لذه فی غیر محرم - کلمات قصار:382. ?

مؤمن را سه ساعت است:ساعتی که در آن با پروردگار خود راز می گوید و ساعتی در پی تحصیل

معاش خویش است که به خویشها و لذت حلال و نیکوی خود می پردازد عاقل در پی سه کار باشد یا در پی اصلاح معاش خود یا در کار معاد یا در پی لذتهای غیر حرام و نامکروه.

اینجاست که عقل با تدبیر در تنظیم وقت و کار همراهست.و این اولین گامی است که در راه تدبیر و برنامه ریزی در زندگی انسان و جامعه برداشته می شود.

5- هدایت درست هزینه ها

هنگامی که دخل و خرج با هم هماهنگ نباشد وضع اقتصادی فرد و جامعه نابسامان می شود پس می باید همیشه هزینه با در آمد هماهنگ باشد صرف چیزهای ضروری و لازم گردد نه صرف چیزهای کاذب و غیر ضروری امام در توصیف خود از پارسیان می گوید:ملبهسم الاقتصاد؛ این جمله به این خطبه ها:184. ? معنی نیست که آنان لباسهای مندرس و ارزان می پوشند بلکه می خواهد بفرماید که اقتصاد(= میانه روی) راه و روش آنها در زندگی است.

امام می فرماید:ما عال من أقتصد؛ درویش نشود هر کس که میانه روی کلمات قصار:134. ? کند این اصل ثابتی است که صرفه جو و میانه رو هیچگاه در زندگی اش روی فقر نبیند زیرا شخص میانه رو در زندگی خود به نیازهای ضروری بسنده می کند و سرمایه اش را بیهوده مصرف نمی کند و این هدایت درست سرمایه است.