اندیشه های اقتصادی در نهج البلاغه صفحه 175

و أعلم أن الرعیه طبقات لا یصلح بعضها الا ببعض و لا غنی ببعضها عن بعض فمنها جنود الله و منها کتاب العامه و الخاصه و منها قضاه العدل و منها عمال الانصاف و الرفق و منها أهل الجزیه و الخراج من أهل الذمه و مسلمه الناس و منها التجار و أهل الصناعات و منها الطبقه السفلی من ذوی الحاجات و کل قد سمی الله له سهمه؛ ((بدان که رعیت را صنفهایی است که کارشان جز به یکدیگر اصلاح نشود و از یکدیگر بی نیاز نباشند صنفی از ایشان لشکرهای خدایند و صنفی دبیران خاص یا عام و صنفی قاضیان عدالت گسترند و صنفی کار گزارانند که باید در کار خود انصاف و مدارا به کار دارند و صنفی جزیه دهندگان و خراجگذارانند چه ذمی و چه مسلمان و صنفی بازرگانند و صنعتگران و صنفی فرودین که حاجتمندان و مستمندان باشند هر یک را خداوند سهمی معین کرده.)) - نامه ها: 53. ?

پس کار به چهار دسته تقسیم می شود: 1- کشاورزی 2- صنعت 3- تجارت 4- خدمات

و گروهی از مردم هستند که نمی توانند از عهده این کارها برآیند و آنان قشرهای آسیب پذیر و نیازمندان جامعه اند که مسئولیت تأمین معاش آنان بر عهده دولت است.

با اینکه صنعت در زمان امام علیه السلام محدود بوده و افراد کمی بدان اشتغال داشتند ولی به سبب اهمیتی که

دارد امام در سخنانشان از صنعتگران یاد می کند؛ مهمترین گفتارهای امام علیه السلام در خصوص((کار)) خطبه همام است.

امام درباره پارسیان می فرماید:

لا یرضون من أعمالهم القلیل و لا یستکثرون الکثیر

از اعمال خویش چون اندک باشد نا خشنودند و چون بسیار باشد در نظرشان اندک نماید.- خطبه ها: 184 ?

آنان خستگی نمی شناسند هر چه بیشتر کار کنند خود را مقصر می بینند زیرا هر تلاشی که می کنند نسبت به عمرشان اندک است آنان دائم از وقت پیشی می گیرند و در کارهایشان به نتایج کم اراضی نیستند باید ثمره کارشان درخشان باشد کار زیاد را زیاد نمی دانند چون معیارهایشان در زندگی الهی است آنان در وجودشان عظمت خداوند را حس کردند و از میزان نعمتهایی که خداوند در وجودشان به ودیعت نهاده باخبرند.

أتحسب أنک جرم صغیر و فیک أنطوی العالم الأکبر