اندیشه های اقتصادی در نهج البلاغه صفحه 176

آیا می پنداری که جرم کوچکی هستی حال آنکه در درون تو جهان بزرگی نهفته است.

توانائیهایشان حد و مرزی نمی شناسند قدرت فکری و بدنی آنها در برابر مشکلات زندگی بسیار زیاد است، زیرا خداوند بزرگترین امانت هستی - مسئولیت خلافت و جانشینی خداوند را - بر عهده آنان قرار داده است شاید این اشکال مطرح شود که با اختراع ماشین و گسترش تکنولوژی دیگر کار از اهمیت گذشته خود برخوردار نیست در پاسخ باید گفت:

اولا: کاری که اسلام بدان اعتقاد دارد کار بدنی نیست که با بکار گیری نیروی عضلانی حاصل شود بلکه برنامه ریزی پژوهش و هر نوع کار ذهنی و فکری نیز در حد خود کار محسوب می شود تکنولوژی جدید ماشین را جایگزین نیروی عضلانی کرده است ولی نتوانسته برای تفکر خلاق انسانی جایگزینی بیابد چه پیشرفته ترین رایانه ها نیز نمی توانند

حتی جانشین عقل و تفکر یک انسان شوند چه رسد به عقل پنج میلیارد انسان.

ثانیا: جایگزینی ماشین به جای انسان در موارد محدودی است زیرا نمی توان کاملا از نیروی انسانی بی نیاز شد: فعالیتهایی نظیر کشاورزی حتما نیازمند نیروی انسانی است همچنین شغلها و حرفه های دیگری نیز هست که هنوز هم از نیروی انسانی بهره می برد.

ثالثا: جایگزینی ماشین به جای انسان موجب تولید بخشهای وسیعتری از اراضی می گردد زیرا انسان را وا می دارد تا به دنبال زمینهای بایر و دست نخورده بگردد و یا به دیگر فعالیتهای اقتصادی روی آورد تا بیکار نماند لذا نوبت به برنامه ریزی اقتصادی می رسد تا از نیروهای انسانی متراکم جامعه که در اثر تکنولوژی پدید می آید بهره برداری شود.

بعنوان مثال اگر یک انسان با یک ماشین پیشرفته کشاورزی بتواند روی یک قطعه زمین کار کند کشاورزان دیگر باید به بهره برداری زمینهای دیگر بپردازند و بدین ترتیب کشاورزی رونق می گیرد تولید بیشتر می شود پس هراسی از ماشین نیست و نباید از پیشرفت تکنولوژی ترسی به دل راه داد زیرا چنین پیشرفتی انسان را به سرمایه گذاری و بهره برداری بیشتر و تولید سریعتر سوق می دهد در نتیجه وجود ماشین به نفع هر دو - فرد و جامعه - تمام می شود.

سوم: علاقه به کار خیر

برنامه های توسعه روحیه خودخواهی و به فکر خویش بودن را از انسان دور می کند و روحیه سالم و مثبتی را در افراد جامعه بوجود می آورد تا فرد به یک عضو مفید و سودمند در جامعه مبدل گردد. و این کار با تأسیس موسسات خیریه انجمن ها و تعاونیها صورت می گیرد که علاقه به کار خیر را در افراد زنده می کند

نباید از نظر دور داشت که دین در ایجاد این روحیه نقش به سزایی دارد از اینرو هر کس که بخواهد کار اقتصادی را تجربه کند ناگزیر باید علاقه شدیدی به کار خیر داشته باشد چون بدون این احساس در صورت روبرو شدن با اولین مشکل از فعالیت باز می ماند کسی که سرمایه هایش را برای بهره برداری از منابع جامعه به جریان می اندازد باید بداند که اگر نتایج تلاش و کارش سالها به تأخیر بیفتد زیان نمی بیند بلکه به نسلهای آینده جامعه خدمت می کند و این خود بزرگترین سود است چه جهان صنعتی امروز مدیون گذشتگانی است که به خاطر جامعه امروز تلاش کردند و فکر و اندیشه خود را به زمان خویش محدود نکردند.