اندیشه های اقتصادی در نهج البلاغه صفحه 193

ساعت کار بوده است.- برتراندبو گارد: المشکلات الاقتصادیه الکبری فی العصر الحدیث، ص 17. ? این سخن درستی است و بحثی در آن نیست.ولی گروهی اعتقاد دارند منابع تولید در جهان به همین مقدار موجود که انسان آن را به کار گرفته است، محدود می شود. و ما نیازی به عوامل انسانی نداریم.

ولی در پاسخ باید گفت: اگر چه امروز نیازی بدان نیست ولی آنگاه که بخواهیم حجم زیادی از بیابانها و کویرها را به مناطق صنعتی یا به زمینهای مناسب کشاورزی درآوریم و یا به ثروتهای موجود در دل دریاها و یا معادنی که در دل زمین است دست پیدا کنیم، به عوامل انسانی نیازمندیم.

و طبیعتا ایجاد زمینه های سرمایه گذاری، نیازمند عوامل جدید انسانی است و هر چه به پیش برویم این نیاز شدیدتر خواهد شد وگرنه عقب ماندگی حتمی است.

کشورهای اروپای غربی امروز از مشکل کاهش شدید جمعیت رنج می برند و مسأله کاهش جمعیت و کنترل نسل به توقف زاد و ولد منتهی شده است و اگر میانگین کاهش جمعیت بر همین حال باقی بماند؛ بیم آن می رود که پس مدتی در بعضی از این کشورها، نسل انسان منقرض شود.

مشکل جمعیت در تعداد آن نیست، زیرا در گذشته پدر خانواده سعی می کرد فرزندان زیادی داشته باشد تا در کار و تولید به او کمک کنند، بلکه مشکل در چگونگی و کیفیت استفاده از انسانی است که قدم به دنیا می گذارد به همین سبب پیش از آنکه به فکر لقمه ای باشیم تا شکمش سیر شود، به فکر کیفیت استفاده از او باشیم تا به نیروی بیهوده و بیکار، بدل نگردد و موجب عقب ماندگی نشود

در جوامع فعال، تعداد جمعیت نشانه قدرت و مایه سربلندی است فرض کنیم که اگر ژاپن دارای دو برابر جمعیت فعلی بود، در این صورت تولیداتش نیز دو برابر می شد، بنابراین مشکل در تعداد جمعیت، نیست بلکه در چگونگی استفاده و بهره برداری از آن است زیرا عدم استفاده درست، جامعه را ناتوان خواهد ساخت، اگر چه تعداد جمعیت کم و محدود باشد.

دوم: منابع طبیعی

خداوند سبحان انسان را آفرید و همراه آن منابعی را برای انسان بعنوان روزی قرار داد تا بتواند از آن تغذیه کند و برای هر کس سهمی از آن روزی قرار داد و از انسان خواسته است تا برای بدست آوردن روزی سعی و تلاش کند وگرنه سهم خود را از زندگی از دست خواهد داد.

منابع حیاتی گوناگون، متنوع و بسیار است و دانشمندان نیز هر روز به منابع جدیدی دست می یابند و هر روز منبعی را به منابع انرژی می افزایند و معادن تازه ای را در دل خاک کشف می کنند و منابع جدیدی را به منابع تغذیه اضافه می کنند پس این تصور که منابع محدود است، و یا کفاف زندگی ساکنان کره زمین را نمی دهد، و همی بیش نیست و اشتباهی فاحش است؛ عقیده اشتباهی که مبنای نظریه سرمایه داری است، بنابراین باید اعتراف کرد که مشکل در طبیعت نیست، بلکه مشکل اصلی محدود بودن معارف بشری است و شاید در آینده منابع جدید تغذیه فراهم گردد که هنوز بشریت آن را کشف نکرده است برتراندبوگارد در کتاب خود به نام((مشکلات بزرگ اقتصادی در عصر حاضر)) می گوید: ((ثروتمندی طبیعت به گستردگی شناخت و معرفت بشر ارتباط دارد و هر چه شناخت و

معرفت بشر ارتباط دارد و هر چه شناخت ما نسبت به طبیعت بهتر باشد، استفاده ما نیز از آن بهتر است.)) - براتراند بوگارد: المشکلات القتصادیه الکبری فی العصر الحدیث، ص 16. ?