اندیشه های اقتصادی در نهج البلاغه صفحه 206

ألا و ان الارض التی تحملکم و السماء التی تظلکم مطیعتان لربکم و ما أصبحتا تجودان لکم ببرکتهما توجعالکم و لا زلفه الیکم و لا لخیر ترجوانه منکم ولکن أمرتا بمنافعکم فأطاعتا و أقیمتا علی حدود مصالحکم فقامتا

بدانید زمینی که شما را بر پشت خود حمل می کند و آسمانی که بر سرتان سایه گسترده است، فرمانبردار پروردگار شما هستند و اگر برکات خود را بر شما ارزانی می دارند، بدان سبب نیست که به شما دل می سوزانند یا می خواهند به شما تقرب جویند یا از شما امید خیری دارند بلکه خداوند آن دو را فرمان داده که به شما سود رسانند و آندوهم اطاعت کرده اند خداوند زمین و آسمان را برای مصالح شما بر پای داشته و آندو نیز بر پای ایستاده اند.)) - خطبه ها: 143. ?

البته نه تنها در زمین، بلکه در آسمان نیز منافعی برای مردم است و اگر انسان از زمین به طور کامل بهره برداری کرد و منابع آن به پایان رسید، می تواند از ثروتهایی که در دیگر سیاره ها و کرات آسمانی است، بهره ببرد و چه دل انگیز است شمع امیدی که امام بر سر راه بشریت می افروزد، آنجا که می فرماید: ((خداوند زمین و آسمان را برای مصالح شما بر پای داشته و آندو نیز بر پای ایستاده اند)) و اگر زمین کفاف نیازهای انسان را ندهد، می توان به منابع آسمان گسترده که هنوز انسان نتوانسته است به منافع سودمندش پی ببرد دست یافت و نیازها را

مرتفع ساخت امام علی علیه السلام می فرماید:

من وجد موردا عذابا یرتوی منه فلم یغتنمه یوشک أن یظما فلا یجده

هر کس چشمه ای شیرین و گوارا بیابد از آن سیراب شود و قدر آن را نداند، بزودی تشنه گردد و آن را نیابد. - غررالحکم، 5/227. ?

عوامل موثر در توسعه

اول: تشکیل سرمایه

علاوه بر عوامل منابع انسانی - از نظر کمی و کیفی - و منابع طبیعی - از نظر تنوع و فراوانی - سه عامل اساسی دیگر نیز وجود دارد که در توسعه بسیار موثر است:

1- تشکیل سرمایه