اندیشه های اقتصادی در نهج البلاغه صفحه 227

((کاهش بهره برداری از زمین و افزایش سهم مالکین، از علل و انگیزه های اساسی فقر در این منطقه به شمار می آید.)) - وورند: الارض و الفقر فی الشرق الاوسط، ص 207. ?

در ادامه می گوید: ((پایین بودن سطح تولید و

نابسامانیهای نظام زمین با یکدیگر ارتباط تنگاتنگی دارند)) وقتی که اقتصاددانان معاصر به توسعه صنعت روی آوردند، مسأله زمین به فراموشی سپرده شد و تنها عده کمی از آنها بودند که اعتقاد داشتند تحولات اقتصادی در نتیجه تحرکات و خیزشهای ناشی از تضادهای موجود در جامعه پدید می آید.)) - همان: 208. ?

از این رو مشکل زمین تنها به کشاورزی محدود نمی شود، بلکه استخراج معادن، احداث سدها، تولید انرژی، تأسیس کارخانه ها و بندرها و نیز موارد مشابه آن، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است که نمی توان آن را نادیده گرفت.

اسلام مسأله زمین را به طور ریشه ای حل کرده است: زیرا علاوه بر دلایل عرفی، احیای زمین را عامل حیازت آن قرار داده است، از اینرو امیرالمومنین علیه السلام می فرماید:

((من أحیی أرضا میته فهی له ؛ هر کس زمین مواتی را احیا کند، زمین از- وسایل الشیعه، 2/143. ? آن او خواهد بود)) و هنگامی که مسأله احیای زمین در چهار چوب قوانین، سازمان یابد و به اجرا در آید، نه تنها موجب پیشرفت شهری بلکه باعث پیشرفت تمدن نیز خواهد شد.چه، در سایه این قانون، حس مسئولیت پذیری که اساس و مبنای هر پیشرفتی است، - در افراد جامعه پدید می آید.وقتی معیار مالکیت تولید باشد، می تواند آثار چشمگیری در روند حرکت ملتها بجای بگذارد و این قانون علاوه بر آثار اقتصادی، موجب تحرک در ملتهایی خواهد شد که اعتقاد دارند احیای زمین به نفع آنهاست و سعادت و نیکبختی آنان را تضمین می کند لذا برنامه ای را که ((دروین وورند)) برای حل مشکل اقتصادی در خاورمیانه پیشنهاد می کند، شبیه قانون احیای اراضی است ((وی ایجاد مالکیتهای دسته جمعی

و گروهی را پیشنهاد می کند، و معتقد است که باید مالکیت آب در اختیار دولت قرار گیرد.تا همه افراد بتوانند بطور یکسان از آن بهره ببرند.)) -وورند: 198. ?

با این وجود قانون احیای اراضی، تنها ملتها را از نظر فقر و تنگدستی نمی رهاند، بلکه به محیط زندگیشان زیبایی می بخشد بطوریکه هیچ زمینی خشک و بی آب و علف نخواهد ماند و سرسبزی تا افق امتداد می یابد، و ترانه پیروزی بر طبیعت بر لبان انسان می نشیند و طبیعت مطیع و رام انسان می شود و همواره آماده پاسخگوئی به نیازهای وی می گردد.

پنجم: نوآوری و ابتکار

وقتی هدف توسعه، دگرگونی وضع موجود و هدایت جامعه به سوی تولید بیشتر باشد، بخشی از کار توسعه به خلاقیت و قدرت ابتکار انسان بر می گردد، که می تواند با نوآوری و ارایه اندیشه های سازنده حرکت جامعه را در مسیر توسعه سرعت بخشد، پیشرفت جامعه اروپا در واقع مدیون اندیشه های انقلابی بود که در عصر نهضت فکری اروپا در طول دو قرن هفده و هیجده، رواج یافت و جامعه را به سرعت به سوی شکوفایی و پیشرفت سوق داد.