- پیش گفتار 1
- طلیعه 5
- 1 _ 1. واژه قصّه در قرآن و روایات 12
- فصل 1: تعریف قصّه قرآنی 12
- اشاره 12
- 2 _ 1. پیوند «قصّه قرآنی» با معنای لغوی آن 13
- 1 _ 3 _ 1. قصّه قرآنی یعنی پی گرفتن اخبار گذشتگان 14
- 3 _ 1. مراد از قصّه قرآنی 14
- اشاره 14
- 2 _ 3 _ 1. تفاوت حکایت و قصّه 15
- 3 _ 3 _ 1. آیا قرآن، خود، به لفظ قصّه اشاره کرده است؟ 15
- 4 _ 3 _ 1. ملاک فنّی قصّه قرآنی چیست؟ 19
- 1 _ 4 _ 1. تعریف هنر امروز از قصّه 20
- اشاره 20
- 4 _ 1. دکتر خلف اللّه و تعریف قصّه قرآنی 20
- 2 _ 4 _ 1. خلف اللّه تعریف امروزین قصّه را ملاک قرار می دهد 21
- 1 _ 2. هنری بودن قصّه های قرآن 23
- فصل 2: اُسلوب قصّه قرآنی 23
- اشاره 23
- 2 _ 2. جلوه های هنری قصّه های قرآن 24
- اشاره 24
- 1 _ 2 _ 2. تنوّع اسلوبی 24
- 3 _ 2 _ 2. گزینش صحنه های مؤثّر 25
- 2 _ 2 _ 2. تقسیم به نماهای مختلف 25
- 1 _ 3 _ 2. روایت غیابی و حضوری در قصّه های تاریخی 26
- 3 _ 2. نوع روایت قصّه 26
- اشاره 26
- 2 _ 3 _ 2. قصّه قرآنی به گونه غیابی روایت می شود 26
- 1 _ 4 _2. نگاه واقعگرایانه و فرا واقعگرایانه به هنر 28
- 4 _ 2. بازتابش حقایق آشکار و پنهان 28
- اشاره 28
- 3 _ 4 _ 2. نمونه این بازتابش در قصّه داوود 29
- 2 _ 4 _ 2. شیوه «واقعگرایی پویا» در قصّه های قرآن 29
- 1 _ 5 _ 2. نظم آسمانی 31
- اشاره 31
- 5 _ 2. نظم قصّه های قرآن 31
- 6 _ 2. پی نوشت در قصّه های قرآن 32
- 2 _ 5 _ 2. توازن میان نظم و واقعگرایی 32
- 1 _ 6 _ 2. نقشِ پی نوشت 32
- اشاره 32
- 2 _ 6 _ 2. پی نوشت ها در ردیف رویدادها نیستند 34
- اشاره 34
- 7 _ 2. شبهه زدایی در قصّه های قرآن 34
- 1 _ 7 _ 2. جایگاه شبهه زدایی در قرآن 34
- 8 _ 2. تکرار در قصّه های قرآن 36
- 1 _ 8 _ 2. طرح مسأله 36
- 2 _ 7 _ 2. نمونه شبهه زدایی در قصّه ابراهیم 36
- اشاره 36
- 2 _ 8 _ 2. جلوه های بلاغی تکرار 37
- 4 _ 8 _ 2. بررسی «تکرار» در قصّه موسی 38
- 3 _ 8 _ 2. انگیزه اصلی تکرار: تکمیل تصویرها 38
- 9 _ 2. هنرمندان ما و قصّه های قرآن 47
- فصل 3: ماهیّت و انواع قصّه قرآنی 49
- 1 _ 3. ارزیابی کوتاهی از نظریّه های پنج گانه درباره انواع قصّه های قرآنی 49
- اشاره 49
- 1 _ 2 _ 3. هنر و ادبیّات عرب ریشه در واقعیّت ها دارد 57
- اشاره 57
- 2 _ 3. اثبات نظریّه «واقعی بودن قصّه های قرآن» 57
- 2 _ 2 _ 3. اثر ناپذیری از تخیّل و اسطوره، نشانه ضعف هنر عربی نیست 59
- 3 _ 2 _ 3. تناسب قرآن با واقعگرایی قوم عرب 60
- 4 _ 2 _3. قصّه های قرآن منتخب واقعیّت های زندگی بشرند 61
- اشاره 61
- 3 _ 3. ارزیابی عمومی نظریّه «راه یافتن خیال به قصّه های قرآن» 61
- 1 _ 3 _ 3. ادلّه چهارگانه این نظریّه 61
- 2 _ 3 _ 3. ارزیابی و ردّ ادلّه مزبور 63
- 1 _ 4 _ 3. دو تعارض به زعم خلف اللّه 67
- 4 _ 3. ارزیابی خاصّ دیدگاه دکتر خلف اللّه درباره «راه یافتن خیال به قصّه های قرآنی» 67
- اشاره 67
- 2 _ 4 _ 3. سازگاری دیدگاه خلف اللّه و خاورپژوهان مغرض 69
- 3 _ 4 _ 3. استشهاد خلف اللّه به قصّه های اصحاب کهف و ذوالقرنین 70
- 4 _ 4 _ 3. ایرادهای اساسی سخن خلف اللّه 72
- 5 _ 4 _ 3. بررسی برخی از شواهد فرعی خلف اللّه 79
- 6 _ 4 _ 3. سه انگیزه مهمّ رویکرد خاصّ خلف اللّه 85
- 7 _ 4 _ 3. اشاره ای به سخن «امین خولی» 89
- 8 _ 4 _ 3. سخن سیّد قطب 91
- 9 _ 4 _ 3. سخن علاّمه طباطبایی 92
- 5 _ 3. بررسی تفصیلی دیدگاه دکتر خلف اللّه درباره انواع قصّه قرآنی 96
- اشاره 96
- 1 _ 5 _ 3. تعریف کلّی قصّه های تاریخی و تمثیلی و اسطوره ای 96
- 2 _ 5 _ 3. قصّه تاریخی 97
- 3 _ 5 _ 3. قصّه تمثیلی 98
- 4 _ 5 _ 3. قصّه اسطوره ای 109
- 5 _ 5 _ 3. بحثی در باب اسطوره در قرآن 113
- 6 _ 5 _ 3. قصّه نمادین (= رمزی) 121
- 7 _ 5 _ 3. «بحران نماد» در هنر و ادب امروز 122
- 8 _ 5 _ 3. ریشه های نمادگرایی در کتب تفسیر 126
- 6 _ 3. تفکیک قصّه واقعی و تاریخی 129
- 7 _ 3. مرز قصّه های بشری و قصّه های قرآن 131
- اشاره 134
- 1 _ 1 _ 4. طرح مسأله 134
- فصل 4:عناصر قصّه قرآنی 134
- اشاره 134
- 1 _ 4. مآخذِ عناصرِ قصّه های قرآن 134
- 2. فتنه انگیزی خاور پژوهان و محافل تبشیری 135
- 1. تلقّی نادرست از صورت مسأله 135
- اشاره 135
- 2 _ 1 _ 4. موانع طرح مسأله 135
- 3 _ 1 _ 4. نادرستی ادّعای خاور پژوهان 137
- 4 _ 1 _ 4. دفاع عقلانی از دین یا افتادن در چاهی ژرف؟ 138
- 5 _ 1 _ 4. عناصر: در خدمت ارتباط و هدایت 139
- 6 _ 1 _ 4. اخذ عناصر از ذهن و زبان مردم، با پالایش 141
- 7 _ 1 _ 4. نقش دانشوران یهودی و مسیحی و صاحبان کتب اخبار 141
- 1 _ 2 _ 4. قصّه های قرآن از نوع «قصّه کوتاه» هستند 144
- اشاره 144
- 2 _ 4. توزیع عناصر 144
- 3 _ 2 _ 4. توزیع عناصر در قصّه صالح 145
- 2 _ 2 _ 4. سه عنصر برجسته در قصّه های قرآن 145
- اشاره 150
- 1 _ 3 _ 4. توازن شخصیّت و حادثه 150
- 3 _ 4. شخصیّت 150
- 2 _ 3 _ 4. تصویر عمومی از شخصیّت 151
- 3 _ 3 _ 4. نظریّه «مَثَل گونه های ساختگی» 152
- 4 _ 3 _ 4. انواع شخصیّت 153
- 5 _ 3 _ 4. مورچه و هدهد 154
- 6 _ 3 _ 4. شخصیّت حیوانی در قصّه های بشری و قرآنی 156
- 7 _ 3 _ 4. نقش زن 157
- 8 _ 3 _ 4. نگاه متعادل به زن 158
- 9 _ 3 _ 4. زنان بی نام و نشان 160
- 10 _ 3 _ 4. تصویر طبیعی از زن با همه چهره هایش 161
- 11 _ 3 _ 4. نقش مرد 164
- 12 _ 3 _ 4. شخصیّت پردازی کنایی 165
- 13 _ 3 _ 4. مردان بی نام و نشان 169
- 14 _ 3 _4. فرشته 171
- 15 _ 3 _ 4. جن 175
- 16 _ 3 _ 4. نظریّه «چهره خیالی جن» 176
- 17 _ 3 _ 4. ابلیس 177
- 18 _ 3 _ 4. نظریّه «نمادین بودن ابلیس» 177
- اشاره 178
- 4 _ 4. حادثه 178
- 1 _ 4 _ 4. حادثه زاییده قضا و قدر 179
- 2 _ 4 _ 4. حادثه غیر عادی و اعجازین 180
- 3 _ 4 _ 4. جلوه طبیعی دو نوع حادثه مزبور 181
- 4 _ 4 _ 4. سبب عنایت به این دو نوع حادثه 182
- 5 _ 4 _ 4. حادثه عادی و طبیعی 184
- 6 _ 4 _ 4. محور ارتباط وقایع، غرض اصلی هر قصّه است 184
- 7 _ 4 _ 4. دو شیوه چینش رویدادها 187
- اشاره 189
- 1 _ 5 _ 4. نقش حرکت 189
- 5 _ 4. حرکت 189
- 2 _ 5 _ 4. حرکت بر مدار واقعیّت ناب 190
- 6 _ 4. زمان 191
- 1 _ 6 _ 4. نقش زمان 191
- اشاره 191
- 2_ 6 _ 4. حرکت زمانیِ رو به پیش 193
- 3 _ 6 _ 4. استثنا در حرکت زمانی: قصّه بنی اسرائیل و گاو 194
- 4 _ 6 _ 4. رنگ زمان: ماضی 196
- 1 _ 7 _ 4. نقش مکان 197
- 7 _ 4. مکان 197
- 2 _ 7 _ 4. نمونه تأثیر مکان در قصّه «اِسراء» 197
- اشاره 197
- 3 _ 7 _ 4.مکان در قصّه یوسف 198
- 4 _ 7 _ 4. مکان در قصّه اصحاب کهف 199
- 2 _ 8 _ 4. تنوّع اسلوبی در گفت و گو 199
- 1 _ 8 _ 4. نقش گفت و گو 199
- 8 _ 4. گفت و گو 199
- اشاره 199
- 3 _ 8 _ 4. نمونه گفت و گو در قصّه موسی و دو دختر 200
- 4 _ 8 _ 4. حفظ هویّت گفت و گوگران 201
- 5 _ 8 _ 4. تناسب گفت و گو با شخصیّت 202
- 6 _ 8 _ 4. ایجاز در گفت و گو 203
- 7 _ 8 _ 4. «التفات» در گفت و گو 204
- 8 _ 8 _ 4. نمونه گفت و گو در قصّه موسی 205
- 1 _ 1 _ 5. طبیعتِ قصّه های قرآن که بیش تر مکّی اند 210
- اشاره 210
- فصل 5: مفاهیم و آثار قصّه قرآنی 210
- 1 _ 5. پیام های فکری 210
- اشاره 210
- 2 _ 1 _ 5. دینداری 210
- 3 _ 1 _ 5. رازدانیِ پیامبران 214
- 4 _ 1 _ 5. معجزه 215
- 1. نهی صریح 217
- 2 _ 5. پیام های اخلاقی 217
- 1 _ 2 _ 5. سه شیوه تثبیت و انتقال پیام های اخلاقی 217
- اشاره 217
- اشاره 217
- 2. تعجّب یا پرسشِ نکوهشی (= استفهام انکاری) 218
- 2 _ 2 _ 5. نظریّه «سمبل پردازی در نمایش اخلاق دیگران» 219
- 3 _ 2 _ 5. برخی از ویژگی های مهمّ یهود و مصریان 220
- اشاره 220
- 1. عهد شکنی 220
- 2. ضعف و بی ارادگی 222
- اشاره 223
- 1 _ 3 _ 5. نقش تربیتی پیامبران در محیط اجتماع 223
- 3 _ 5. سنّت های انسانی 223
- اشاره 224
- 2 _ 3 _ 5. انشعاب و تجزیه کافران از مؤمنان 224
- یکم. وضع معیشتی و اقتصادی 226
- دوم. وضع فرهنگی و فکری 229
- سوم. حاکمیّت پدران و سنّت های پیشین 232
- 3 _ 3 _ 5. استواری و پایداریِ عقیدتیِ مؤمنان 233
- 4 _ 3 _ 5. خوشبینی و امید پیامبران نسبت به آینده 236
- 1 _ 4 _ 5. رنگ قصّه در پرتو معجزه 238
- اشاره 238
- 4 _ 5. معجزه 238
- 2 _ 4 _ 5. تصرّف در احساس و وجدان مخاطب 239
- 5 _ 5. سرنوشت 240
- 1 _ 5 _ 5. مفهوم سرنوشت 240
- اشاره 240
- 2 _ 5 _ 5. موضع قصّه های قرآن در برابر سرنوشت 242
- 3 _ 5 _ 5. انسان: موجودی مسؤول در عرصه حیات 243
- 1 _ 6 _ 5. نقش مبارزه 244
- 6 _ 5. مبارزه 244
- اشاره 244
- 2 _ 6 _ 5. تفاوت بارز امّت های پیشین و امّت اسلامی 245
- 3 _ 6 _ 5. رویارویی دو جبهه خیر و شر 246
- 4 _ 6 _ 5. عرصه های مبارزه 249
- 7 _ 5. امید 253
- 8 _ 5. آثار قصّه های قرآن 255
- اشاره 255
- 1 _ 8 _ 5. کاستن از فشار عاطفی شدید بر پیامبر اسلام و مؤمنان 256
- 2 _ 8 _ 5. هدایت عواطف به سمت بیزاری از جلوه های زشت 259
- 3 _ 8 _ 5. تبشیر و انذار 261
- 1 _ 6. تصویرهای هفت گانه قصّه آدم 264
- اشاره 264
- اشاره 264
- فصل 6: نمونه برداشت از قصّه های قرآن (سیری در قصّه آدم) 264
- 1 _ 1 _ 6. تصویر قصّه در سوره بقره 264
- 2 _ 1 _ 6.تصویر قصّه در سوره اعراف 265
- 3 _ 1 _ 6. تصویر قصّه در سوره حجر 267
- 4 _ 1 _ 6. تصویر قصّه در سوره اِسراء 268
- 5 _ 1 _ 6. تصویر قصّه در سوره کهف 269
- 6 _ 1 _ 6. تصویر قصّه در سوره طه 269
- 7 _ 1 _ 6. تصویر قصّه در سوره ص 270
- 2 _ 6. نگرش مجموعه ای به هفت تصویر 271
- 3 _ 6. آفرینش پدر و مادرِ آغازین 273
- اشاره 273
- 1 _ 3 _ 6. اسطوره ها 274
- 2 _ 3 _ 6. ردّپای اسطوره ها در کتب تفسیر 275
- 3 _ 3 _ 6. نگاهِ خردمندانه قرآن به قصّه آفرینش آدم 276
- 4 _ 6. شجره ممنوعه 277
- 5 _ 6. هدف قصّه آدم 278
- 6 _ 6. بهشت آغازین 279
- منابع 282
- کارنامه این قلم: 285
در داستان هاشان برای خردمندان عبرتی است.
2 _ 3 _ 1. تفاوت حکایت و قصّه
2 _ 3 _ 1. تفاوت حکایت و قصّه
«حکایت» قالبی است برای بازگویی یک رویداد، بدون وارد کردن عناصر قصّه. به این ترتیب، به نظر می رسد نام حکایت برای قصّه های قرآن سازگارتر باشد. پس چرا قرآن نام قصّه، و نه حکایت، را برگزیده است؟ پاسخ این است که در حکایت، «محاکات» و بازتاب واقعیّت و صِرفِ تجسّم اشخاص وحوادث مورد نظر است. امّا در قصّه، جان دادن به واقعیّت ها و پی گیری آثار برآمده از آن ها مُراد است. قرآن در قصّه های خویش به زمان ها و مکان های واقعی هویّتی ویژه می بخشد و ما را در همان قطعه قرار می دهد، به گونه ای که بتوانیم ردّ پای مضامین را پی گیریم و صرفا بازتابی از واقعیّت ها را پیش رو نداشته باشیم.
3 _ 3 _ 1. آیا قرآن، خود، به لفظ قصّه اشاره کرده است؟
3 _ 3 _ 1. آیا قرآن، خود، به لفظ قصّه اشاره کرده است؟
یکی از پرسش های مهم در باب قصّه های قرآنی این است: «چگونه می توان وجود قصّه را در قرآن پذیرفت، حال آن که خود قرآن هرگز به آن اشاره ای نکرده است؟ آنچه در قرآن آمده، قَصَصْ (=پی گیری) بر وزن فَعَلْ است و نه قِصَصْ بر وزن فِعَلْ (= قصّه ها). واین دو با یکدیگر متفاوتند.»
شاید بتوان نکته ای را که یکی از استادان معاصر، سال ها پیش از این، به پژوهندگان خاطر نشان ساخت، در زمره همین پرسش آورد:
در نتیجه اشاعه اسرائیلیّات و نصرانیّات و مجوسیّات و شاخ و برگ