- پیش گفتار 1
- طلیعه 5
- 1 _ 1. واژه قصّه در قرآن و روایات 12
- فصل 1: تعریف قصّه قرآنی 12
- اشاره 12
- 2 _ 1. پیوند «قصّه قرآنی» با معنای لغوی آن 13
- 3 _ 1. مراد از قصّه قرآنی 14
- 1 _ 3 _ 1. قصّه قرآنی یعنی پی گرفتن اخبار گذشتگان 14
- اشاره 14
- 2 _ 3 _ 1. تفاوت حکایت و قصّه 15
- 3 _ 3 _ 1. آیا قرآن، خود، به لفظ قصّه اشاره کرده است؟ 15
- 4 _ 3 _ 1. ملاک فنّی قصّه قرآنی چیست؟ 19
- 1 _ 4 _ 1. تعریف هنر امروز از قصّه 20
- 4 _ 1. دکتر خلف اللّه و تعریف قصّه قرآنی 20
- اشاره 20
- 2 _ 4 _ 1. خلف اللّه تعریف امروزین قصّه را ملاک قرار می دهد 21
- 1 _ 2. هنری بودن قصّه های قرآن 23
- فصل 2: اُسلوب قصّه قرآنی 23
- اشاره 23
- اشاره 24
- 2 _ 2. جلوه های هنری قصّه های قرآن 24
- 1 _ 2 _ 2. تنوّع اسلوبی 24
- 3 _ 2 _ 2. گزینش صحنه های مؤثّر 25
- 2 _ 2 _ 2. تقسیم به نماهای مختلف 25
- اشاره 26
- 1 _ 3 _ 2. روایت غیابی و حضوری در قصّه های تاریخی 26
- 3 _ 2. نوع روایت قصّه 26
- 2 _ 3 _ 2. قصّه قرآنی به گونه غیابی روایت می شود 26
- 4 _ 2. بازتابش حقایق آشکار و پنهان 28
- 1 _ 4 _2. نگاه واقعگرایانه و فرا واقعگرایانه به هنر 28
- اشاره 28
- 3 _ 4 _ 2. نمونه این بازتابش در قصّه داوود 29
- 2 _ 4 _ 2. شیوه «واقعگرایی پویا» در قصّه های قرآن 29
- اشاره 31
- 5 _ 2. نظم قصّه های قرآن 31
- 1 _ 5 _ 2. نظم آسمانی 31
- 6 _ 2. پی نوشت در قصّه های قرآن 32
- 2 _ 5 _ 2. توازن میان نظم و واقعگرایی 32
- 1 _ 6 _ 2. نقشِ پی نوشت 32
- اشاره 32
- 2 _ 6 _ 2. پی نوشت ها در ردیف رویدادها نیستند 34
- 7 _ 2. شبهه زدایی در قصّه های قرآن 34
- اشاره 34
- 1 _ 7 _ 2. جایگاه شبهه زدایی در قرآن 34
- 1 _ 8 _ 2. طرح مسأله 36
- 8 _ 2. تکرار در قصّه های قرآن 36
- 2 _ 7 _ 2. نمونه شبهه زدایی در قصّه ابراهیم 36
- اشاره 36
- 2 _ 8 _ 2. جلوه های بلاغی تکرار 37
- 4 _ 8 _ 2. بررسی «تکرار» در قصّه موسی 38
- 3 _ 8 _ 2. انگیزه اصلی تکرار: تکمیل تصویرها 38
- 9 _ 2. هنرمندان ما و قصّه های قرآن 47
- 1 _ 3. ارزیابی کوتاهی از نظریّه های پنج گانه درباره انواع قصّه های قرآنی 49
- فصل 3: ماهیّت و انواع قصّه قرآنی 49
- اشاره 49
- 1 _ 2 _ 3. هنر و ادبیّات عرب ریشه در واقعیّت ها دارد 57
- 2 _ 3. اثبات نظریّه «واقعی بودن قصّه های قرآن» 57
- اشاره 57
- 2 _ 2 _ 3. اثر ناپذیری از تخیّل و اسطوره، نشانه ضعف هنر عربی نیست 59
- 3 _ 2 _ 3. تناسب قرآن با واقعگرایی قوم عرب 60
- 3 _ 3. ارزیابی عمومی نظریّه «راه یافتن خیال به قصّه های قرآن» 61
- 4 _ 2 _3. قصّه های قرآن منتخب واقعیّت های زندگی بشرند 61
- اشاره 61
- 1 _ 3 _ 3. ادلّه چهارگانه این نظریّه 61
- 2 _ 3 _ 3. ارزیابی و ردّ ادلّه مزبور 63
- 1 _ 4 _ 3. دو تعارض به زعم خلف اللّه 67
- 4 _ 3. ارزیابی خاصّ دیدگاه دکتر خلف اللّه درباره «راه یافتن خیال به قصّه های قرآنی» 67
- اشاره 67
- 2 _ 4 _ 3. سازگاری دیدگاه خلف اللّه و خاورپژوهان مغرض 69
- 3 _ 4 _ 3. استشهاد خلف اللّه به قصّه های اصحاب کهف و ذوالقرنین 70
- 4 _ 4 _ 3. ایرادهای اساسی سخن خلف اللّه 72
- 5 _ 4 _ 3. بررسی برخی از شواهد فرعی خلف اللّه 79
- 6 _ 4 _ 3. سه انگیزه مهمّ رویکرد خاصّ خلف اللّه 85
- 7 _ 4 _ 3. اشاره ای به سخن «امین خولی» 89
- 8 _ 4 _ 3. سخن سیّد قطب 91
- 9 _ 4 _ 3. سخن علاّمه طباطبایی 92
- 1 _ 5 _ 3. تعریف کلّی قصّه های تاریخی و تمثیلی و اسطوره ای 96
- 5 _ 3. بررسی تفصیلی دیدگاه دکتر خلف اللّه درباره انواع قصّه قرآنی 96
- اشاره 96
- 2 _ 5 _ 3. قصّه تاریخی 97
- 3 _ 5 _ 3. قصّه تمثیلی 98
- 4 _ 5 _ 3. قصّه اسطوره ای 109
- 5 _ 5 _ 3. بحثی در باب اسطوره در قرآن 113
- 6 _ 5 _ 3. قصّه نمادین (= رمزی) 121
- 7 _ 5 _ 3. «بحران نماد» در هنر و ادب امروز 122
- 8 _ 5 _ 3. ریشه های نمادگرایی در کتب تفسیر 126
- 6 _ 3. تفکیک قصّه واقعی و تاریخی 129
- 7 _ 3. مرز قصّه های بشری و قصّه های قرآن 131
- فصل 4:عناصر قصّه قرآنی 134
- 1 _ 1 _ 4. طرح مسأله 134
- 1 _ 4. مآخذِ عناصرِ قصّه های قرآن 134
- اشاره 134
- اشاره 134
- 2. فتنه انگیزی خاور پژوهان و محافل تبشیری 135
- اشاره 135
- 1. تلقّی نادرست از صورت مسأله 135
- 2 _ 1 _ 4. موانع طرح مسأله 135
- 3 _ 1 _ 4. نادرستی ادّعای خاور پژوهان 137
- 4 _ 1 _ 4. دفاع عقلانی از دین یا افتادن در چاهی ژرف؟ 138
- 5 _ 1 _ 4. عناصر: در خدمت ارتباط و هدایت 139
- 6 _ 1 _ 4. اخذ عناصر از ذهن و زبان مردم، با پالایش 141
- 7 _ 1 _ 4. نقش دانشوران یهودی و مسیحی و صاحبان کتب اخبار 141
- 1 _ 2 _ 4. قصّه های قرآن از نوع «قصّه کوتاه» هستند 144
- اشاره 144
- 2 _ 4. توزیع عناصر 144
- 3 _ 2 _ 4. توزیع عناصر در قصّه صالح 145
- 2 _ 2 _ 4. سه عنصر برجسته در قصّه های قرآن 145
- 1 _ 3 _ 4. توازن شخصیّت و حادثه 150
- اشاره 150
- 3 _ 4. شخصیّت 150
- 2 _ 3 _ 4. تصویر عمومی از شخصیّت 151
- 3 _ 3 _ 4. نظریّه «مَثَل گونه های ساختگی» 152
- 4 _ 3 _ 4. انواع شخصیّت 153
- 5 _ 3 _ 4. مورچه و هدهد 154
- 6 _ 3 _ 4. شخصیّت حیوانی در قصّه های بشری و قرآنی 156
- 7 _ 3 _ 4. نقش زن 157
- 8 _ 3 _ 4. نگاه متعادل به زن 158
- 9 _ 3 _ 4. زنان بی نام و نشان 160
- 10 _ 3 _ 4. تصویر طبیعی از زن با همه چهره هایش 161
- 11 _ 3 _ 4. نقش مرد 164
- 12 _ 3 _ 4. شخصیّت پردازی کنایی 165
- 13 _ 3 _ 4. مردان بی نام و نشان 169
- 14 _ 3 _4. فرشته 171
- 15 _ 3 _ 4. جن 175
- 16 _ 3 _ 4. نظریّه «چهره خیالی جن» 176
- 18 _ 3 _ 4. نظریّه «نمادین بودن ابلیس» 177
- 17 _ 3 _ 4. ابلیس 177
- اشاره 178
- 4 _ 4. حادثه 178
- 1 _ 4 _ 4. حادثه زاییده قضا و قدر 179
- 2 _ 4 _ 4. حادثه غیر عادی و اعجازین 180
- 3 _ 4 _ 4. جلوه طبیعی دو نوع حادثه مزبور 181
- 4 _ 4 _ 4. سبب عنایت به این دو نوع حادثه 182
- 5 _ 4 _ 4. حادثه عادی و طبیعی 184
- 6 _ 4 _ 4. محور ارتباط وقایع، غرض اصلی هر قصّه است 184
- 7 _ 4 _ 4. دو شیوه چینش رویدادها 187
- اشاره 189
- 1 _ 5 _ 4. نقش حرکت 189
- 5 _ 4. حرکت 189
- 2 _ 5 _ 4. حرکت بر مدار واقعیّت ناب 190
- 1 _ 6 _ 4. نقش زمان 191
- اشاره 191
- 6 _ 4. زمان 191
- 2_ 6 _ 4. حرکت زمانیِ رو به پیش 193
- 3 _ 6 _ 4. استثنا در حرکت زمانی: قصّه بنی اسرائیل و گاو 194
- 4 _ 6 _ 4. رنگ زمان: ماضی 196
- 1 _ 7 _ 4. نقش مکان 197
- 2 _ 7 _ 4. نمونه تأثیر مکان در قصّه «اِسراء» 197
- 7 _ 4. مکان 197
- اشاره 197
- 3 _ 7 _ 4.مکان در قصّه یوسف 198
- اشاره 199
- 2 _ 8 _ 4. تنوّع اسلوبی در گفت و گو 199
- 8 _ 4. گفت و گو 199
- 4 _ 7 _ 4. مکان در قصّه اصحاب کهف 199
- 1 _ 8 _ 4. نقش گفت و گو 199
- 3 _ 8 _ 4. نمونه گفت و گو در قصّه موسی و دو دختر 200
- 4 _ 8 _ 4. حفظ هویّت گفت و گوگران 201
- 5 _ 8 _ 4. تناسب گفت و گو با شخصیّت 202
- 6 _ 8 _ 4. ایجاز در گفت و گو 203
- 7 _ 8 _ 4. «التفات» در گفت و گو 204
- 8 _ 8 _ 4. نمونه گفت و گو در قصّه موسی 205
- 1 _ 5. پیام های فکری 210
- 1 _ 1 _ 5. طبیعتِ قصّه های قرآن که بیش تر مکّی اند 210
- فصل 5: مفاهیم و آثار قصّه قرآنی 210
- اشاره 210
- اشاره 210
- 2 _ 1 _ 5. دینداری 210
- 3 _ 1 _ 5. رازدانیِ پیامبران 214
- 4 _ 1 _ 5. معجزه 215
- 1. نهی صریح 217
- 1 _ 2 _ 5. سه شیوه تثبیت و انتقال پیام های اخلاقی 217
- 2 _ 5. پیام های اخلاقی 217
- اشاره 217
- اشاره 217
- 2. تعجّب یا پرسشِ نکوهشی (= استفهام انکاری) 218
- 2 _ 2 _ 5. نظریّه «سمبل پردازی در نمایش اخلاق دیگران» 219
- اشاره 220
- 3 _ 2 _ 5. برخی از ویژگی های مهمّ یهود و مصریان 220
- 1. عهد شکنی 220
- 2. ضعف و بی ارادگی 222
- اشاره 223
- 1 _ 3 _ 5. نقش تربیتی پیامبران در محیط اجتماع 223
- 3 _ 5. سنّت های انسانی 223
- اشاره 224
- 2 _ 3 _ 5. انشعاب و تجزیه کافران از مؤمنان 224
- یکم. وضع معیشتی و اقتصادی 226
- دوم. وضع فرهنگی و فکری 229
- سوم. حاکمیّت پدران و سنّت های پیشین 232
- 3 _ 3 _ 5. استواری و پایداریِ عقیدتیِ مؤمنان 233
- 4 _ 3 _ 5. خوشبینی و امید پیامبران نسبت به آینده 236
- 1 _ 4 _ 5. رنگ قصّه در پرتو معجزه 238
- 4 _ 5. معجزه 238
- اشاره 238
- 2 _ 4 _ 5. تصرّف در احساس و وجدان مخاطب 239
- 5 _ 5. سرنوشت 240
- 1 _ 5 _ 5. مفهوم سرنوشت 240
- اشاره 240
- 2 _ 5 _ 5. موضع قصّه های قرآن در برابر سرنوشت 242
- 3 _ 5 _ 5. انسان: موجودی مسؤول در عرصه حیات 243
- 6 _ 5. مبارزه 244
- 1 _ 6 _ 5. نقش مبارزه 244
- اشاره 244
- 2 _ 6 _ 5. تفاوت بارز امّت های پیشین و امّت اسلامی 245
- 3 _ 6 _ 5. رویارویی دو جبهه خیر و شر 246
- 4 _ 6 _ 5. عرصه های مبارزه 249
- 7 _ 5. امید 253
- 8 _ 5. آثار قصّه های قرآن 255
- اشاره 255
- 1 _ 8 _ 5. کاستن از فشار عاطفی شدید بر پیامبر اسلام و مؤمنان 256
- 2 _ 8 _ 5. هدایت عواطف به سمت بیزاری از جلوه های زشت 259
- 3 _ 8 _ 5. تبشیر و انذار 261
- فصل 6: نمونه برداشت از قصّه های قرآن (سیری در قصّه آدم) 264
- 1 _ 6. تصویرهای هفت گانه قصّه آدم 264
- 1 _ 1 _ 6. تصویر قصّه در سوره بقره 264
- اشاره 264
- اشاره 264
- 2 _ 1 _ 6.تصویر قصّه در سوره اعراف 265
- 3 _ 1 _ 6. تصویر قصّه در سوره حجر 267
- 4 _ 1 _ 6. تصویر قصّه در سوره اِسراء 268
- 5 _ 1 _ 6. تصویر قصّه در سوره کهف 269
- 6 _ 1 _ 6. تصویر قصّه در سوره طه 269
- 7 _ 1 _ 6. تصویر قصّه در سوره ص 270
- 2 _ 6. نگرش مجموعه ای به هفت تصویر 271
- 3 _ 6. آفرینش پدر و مادرِ آغازین 273
- اشاره 273
- 1 _ 3 _ 6. اسطوره ها 274
- 2 _ 3 _ 6. ردّپای اسطوره ها در کتب تفسیر 275
- 3 _ 3 _ 6. نگاهِ خردمندانه قرآن به قصّه آفرینش آدم 276
- 4 _ 6. شجره ممنوعه 277
- 5 _ 6. هدف قصّه آدم 278
- 6 _ 6. بهشت آغازین 279
- منابع 282
- کارنامه این قلم: 285
آن ها نیست، باید قرآن را در برابر تاریخ حجّت دانست؛ زیرا قرآن نازل شده حکیم داناست و تنها متن دینی سالم مانده از تحریف و تزویر در طول تاریخ است.(1)
سیّد قطب، در همان جا، همچنین می نویسد:
من در شگفتی ام که چرا از تعبیر «هنری» چنین به ذهن متبادر می شود که یک اثر بافته خیال و ساخته وهمِ غیر معقول است. مگر نمی توان حقایق را با شیوه ای هنری وعلمی عرضه کرد، یعنی هم صادق و واقعی باشد و هم هنری وعلمی؟ آیا از این رو که «هومر»، ایلیاد و اُدیسه را از روایات اساطیری بر ساخت؟ یا از این رو که نویسندگان داستان و قصّه کوتاه و رُمان در اروپا، در هنر آزاد خود، چندان به واقعیّات توجّه ندارند؟ آری، این هنر است، امّا نه همه هنر. حقیقت را نیز می توان به گونه ای کاملاً هنرمندانه عرضه کرد. تصوّر این مطلب سخت نیست، مشروط به این که خود را از این «عقلانیّت وام گرفته از ترجمه های غربی» برهانیم و از نمونه های صرفا غربی روی بگردانیم و در اصطلاحات رایج بازنگری فراگیری داشته باشیم.(2)
9 _ 4 _ 3. سخن علاّمه طباطبایی
9 _ 4 _ 3. سخن علاّمه طباطبایی
استادِ علاّمه، آقای طباطبایی، که سخنش در بسیاری از مقولات قرآنی
1- سیّد قطب: التّصویر الفنّی فی القرآن، ص 255 تا 259 گفتاری درباره چاپ سوم کتاب.
2- سیّد قطب: التّصویر الفنّی فی القرآن، ص 259.