مقدمه
تشکیل حکومت اسلامی پس از فوت پیامبر اکرم (ص) با مشکلات عدیده ای رو به رو شد و ماجرای سقیفه و غصب خلافت پیش آمد. تا این که امیرالمؤمنین (ع) برای مدت کوتاهی این وظیفه خطیر را بر دوش کشید، اما از طرف معاویه بن ابی سفیان با مخالفت واخلال و برپایی جنگ و حملات کور تروریستی روبه رو گردید. در آخر نیز با شهادت امام علی (ع) دوران حکومت ِ نمونه اسلامی آن حضرت به سر آمد. در زمان امام حسن (ع)نیز توطئه های معاویه ادامه یافت جنگ های درازمدت داخلی سپاه امام را خسته کرده بودو امام در سال چهل و یک هجری قمری با پذیرش صلح حکومت را به معاویه واگذار فرمود.بررسی شرایط زمانی قیام امام حسین (ع) برای تشکیل حکومت اسلامی اهمیت به سزایی دارد؛ زیرا نظر به شهادت مظلومانه آن حضرت اسارت خاندان و کمی یاران او این اقدام بسیار بی محاسبه به نظر می آید و یا اصلاً چنین هدفی در قیام او در نظر گرفته نشده است گفته می شود که حضرت صرفاً برای شهادت _ که خود تأثیرات جداگانه ای به نفع اسلام در برداشته _ قیام نمودند. از این رو اقدام حضرت کاملاً اختصاصی در نظر گرفته شده تکرار و الگوگیری از آن محال پنداشته می گردد. در حالی که یک بعد نهضت حسینی قیام برای تشکیل
حکومت اسلامی بود و در صورت تحقق می توانست مسیر تاریخ اسلام را دگرگون سازد.در همین راستا عواملی که باعث عدم توفیق امام حسین (ع) شد نیز باید جهت عبرت شناخته شوند، با این حال قیام امام حسین (ع) یک حرکت اجتماعی و دارای ابعاد مختلف و نتایج و آثار پربرکتی برای اسلام بوده در آینده هم خواهد بود.
علل عدم اقدام امام حسین در زمان معاویه
دهه آخر عمر معاویه بن ابی سفیان مصادف با آغاز امامت امام حسین (ع) بود. دراین دهه سیاست های شومی که معاویه در جهت استحاله و انحراف جامعه اسلامی وشیعه زدایی به کار گرفت از این قرارند:1. جلوگیری از هر گونه اعتراض و جنبش مخالف از طریق فشار سیاسی و اقتصادی کشتار، شکنجه حبس و تحمیل فقر و گرسنگی نسبت به آنان 2. احیای تبعیض های نژادی و رقابت های قبیله ای در میان قبایل و تضعیف آنها و برطرف کردن خطرشان از حکومت 3. جعل حدیث تفسیر و تأویل آیات قرآن به نفع خود، تخدیر افکار عمومی مشروعیت و مقبولیت دادن به حکومت 4. ترویج فرقه های باطل نظیر: جبریه و مرجئه که از نظر عقیدتی با سیاست معاویه هم سو بودند.5. جذب و به کارگیری افراد مکار و غداری چون مغیره بن شعبه والی کوفه زیاد بن ابیه والی بصره و کوفه عمرو بن عاص والی مصر، مروان بن حکم و سعید بن عاص و ولیدکارگزاران اموی در حجاز که معاویه را در ایجاد خفقان یاری می دادند؛ به خصوص زیاد بن ابیه در هنگام ولایت بر کوفه و بصره (50_53 ه.ق .6. تطهیر عثمان و مخدوش کردن چهره حضرت علی (ع) به عنوان حیله های سیاسی
امام حسین (ع) در این دوره مطابق وظیفه امر به معروف و نهی از منکر در برابر اعمال معاویه احساس مسئولیت شدیدی نسبت به حفظ شریعت جدش از انحراف و استحاله می نمودند. بنابراین به شکل های مختلفی عکس العمل نشان می دادند. یک بار اموالی را که از یمن به شام می بردند ضبط نمودند، بار دیگر نسبت به قتل حجربن عدی و یارانش در سفر معاویه برای حج او را نکوهش کرد. خطبه ای نیز در «منی در جمع صحابه و تابعین ایراد فرمود. با این حال عوامل ذیل امام را از قیام برای تشکیل حکومت اسلامی باز می داشت 1. اظهار پایبندی به صلح امام حسن (ع) با معاویه امام به قرارداد صلحی که از طرف معاویه از همان ابتدا در گفتار و بعداً در عمل نقض شده بود، به طور یک جانبه پایبند بودند. بلکه همان دلایلی که باعث صلح برادرش با معاویه و حفظ شیعیان شده بود و نیز جو خفقان و کشتار عمال معاویه باعث اظهار پایبندی امام به صلح نامه برادرش می گردید. بدین ترتیب دشمن نمی توانست علیه امام این موضع را بگیرد که آنچه برادرش در طول نه سال (41_50 ه.ق پذیرفته بود، زیر پا نهاده است 2. شخصیت معاویه در نظر مردم وی از زنده بودن نام و یاد پیامبر اکرم (ص) در رنج بود؛ ولی جامعه آن روز او را صحابی پیامبر، کاتب وحی خال المؤمنین منتقم خون عثمان دارای سن و تجربه بیشتر می دانستند. ضمناً معاویه ظاهر ساز و از زمان عمردارای منصب بود و به سبب صلح امام حسن (ع) ادعای مشروعیت حکومت داشت
3. احتمال ترور، قبل از قیام به وسیله معاویه همان طور که امام حسن (ع) را با دسیسه مسموم و شهید کرد.4. اوضاع اجتماعی نامناسب جامعه روحیه خیانت و ترک نصرت و تسلیم آنها در برابر فشارها و اغواگری های معاویه و عدم ثمردهی جانبازی در بیدار کردن روح سلحشوری مردم 5. لوث شدن قیام یا کاهش اثرات آن به دلیل قوت دستگاه تبلیغاتی حاکم 6. امام به دنبال فرصت مناسب تر تا با آگاهی از خصوصیات و شخصیت یزید،(جانشین معاویه و حساسیت جامعه نسبت به او قیام خود را آغاز نمایند.یزید از مادری کلبی به نام میسون متولد شد. کلبی ها بیابانگرد و دارای روحیه خشونت و بداوت بودند. یزید در حمایت مادرش در صحرا رشد نمود، مادرش نتوانست زندگی در دمشق را تحمل نماید، لذا به صحرا بازگشت یزید در اوج رفاه در جوانی به شعر و لهو و لعب رو آورد. به خاطر داشتن مربی شاعر درباریان و مشاور مسیحی و هم چنین سابقه قبیله ای مادر، گرایش به مسیحیت داشت در اعتراض به نوشیدن شراب می گوید: اگر بر دین احمد حرام است من بر دین مسیح می خورم با این حال معاویه او را برای جانشینی خود آماده می کرد و مسئولیت هایی به او می داد. در سفری به مکه که از طرف معاویه «امیرالحاج شده بود به امام حسین (ع) شراب تعارف کرد و در مقابل اعتراض حضرت در ضمن شعری تعجب خود را ابراز کرد.نظر به این موارد امام حسین (ع) در جواب اولین نامه نگاری کوفیان و دعوت از او در سال چهل ونه یا سال
پنجاه هجری قمری به صلح برادرش اظهار پایبندی نمودند. دراین سال امام حسن (ع) وفات یافت و «جعده بن هبیره بین ابی وهب امام حسین (ع) رابه کوفه دعوت نمود. نامه نگاری کوفیان پس از این تا سال شصت و یک هجری قمری متوقف ماند.محبوبیت امام هم رفته رفته در جامعه رو به افزایش بود؛ به گونه ای که در پی شهادت حجربن عدی و یارانش توسط معاویه در مرج عذرا حکومت اموی از وجود امام حسین (ع) در مدینه احساس خطر می کرد. به همین سبب معاویه نامه ای به امام حسین (ع) نوشته او را از فتنه منع کرد. امام هم در جواب نامه ای کوبنده برای او فرستاد و جنایات او را در حق شیعیان یک یک برشمرد.از طرفی مسئله بیعت برای یزید و جانشینی او در برنامه کاری معاویه قرار داشت و امام مخالف جدی آن بود. مخالفان دیگری هم از صحابه با این امر _ که گامی در جهت تبدیل خلافت به پادشاهی تلقی می گردید _ در مدینه وجود داشت بدین منظور معاویه دوبار به مکه سفر کرد و در سفر دوم در حالی که دستور داده بود مردان مسلح با شمشیر بر بالای سر مخالفان بایستند، خود بر منبر رفت و اعلام کرد آنان بیعت کرده اند.مخالفان این بیعت را پس از اتمام جلسه و بیعت عمومی انکار نمودند. بدین ترتیب حجاز به عنوان کانون خطر برای معاویه باقی ماند. امام سعی داشتند خود و یارانش بهانه ای به دست معاویه ندهند و در عین حال در جامعه حالت آمادگی و انتظار به وجود آورند تا کار را پس از معاویه از
سرگیرند. معاویه نیز برای پس از خود در مورد مخالفان توصیه هایی به یزید کرده بود.سرانجام پس از دیرزمانی که جامعه اسلامی در برابر هیبت حکومت اموی قد خم کرده تسلیم شده بود، با مرگ معاویه به جنبش درآمد و موانع برداشته شد. امام حسین (ع) در این هنگام نقش تاریخی و رسالت خود را در مبارزه با ستم نجات امت از دست دشمنان سرسخت و دمیدن روح سلحشوری در مردم ایفا نمودند و برای هر قیامی بر ضد ستم حاکم _ در هر زمان و مکان _ الگو و نمونه عالی ای فراهم آوردند.معاویه در پانزدهم رجب سال شصت هجری قمری هلاک شد. پسرش یزید از ولید بن عتبه بن ابی سفیان (والی خود در مدینه خواست که از حسین (ع) در کنارعبدالله بن عمر و عبدالرحمن بن ابی بکر و عبدالله بن زبیر بیعت بگیرد. امام و عبدالله بن زبیر از بیعت خودداری نمودند.در سوم شعبان همان سال امام برای تبلیغ اهداف قیام خود از مدینه وارد شهر امن مکه شدند و تا هشتم ذی الحجه در آنجا بودند. ابن زبیر هم فعالیت هایی داشت ولی با ورود امام به مکه تلاش های او در جهت به دست گیری قدرت در حجاز تحت الشعاع شخصیت امام قرار گرفت در این بین از دهم رمضان نامه نگاری سران شیعه پس از وقفه ای طولانی از کوفه به مکه آغاز شد و شدت گرفت امام نیز مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاد تا آنچه آنان نوشته بودند از نزدیک بررسی کرده و نتیجه را گزارش کند. هم چنین امام نامه ای به اشراف بصره (مالک بن مسمع