شرح زیارت اربعین صفحه 113

فِی الْعِبَادَهِ وَ أَصْنَافِ الْخَیْرِ تَسْأَلُنَا عَنْ عَقْلِهِ فَقَالَ صلی الله علیه و آله وسلم إِنَّ الْأَحْمَقَ یُصِیبُ بِحُمْقِهِ أَعْظَمَ مِنْ فُجُورِ الْفَاجِرِ»(1) (جمعی در حضور آن جناب از مردی ستایش کردند تا آنجا که همه صفات خوشش را برشمردند، حضرت پرسید: عقلش چگونه است؟ گفتند: یا رسول اللَّه صلی الله علیه و آله وسلم ما از کوشش در عبادت و خوشی­های گوناگونش خبر می دهیم، شما از عقلش می پرسید؟ فرمود: احمق بر اثر حماقتش گرفتاری­هایی به بار می آورد، که از آنچه فاجر فاسق به بار می آورد، بزرگ تر است).

خداوند رجس و آلودگی را بر کسانی قرار داده است که از عقل خود بهر ه مند نمی شوند چنانچه در قرآن کریم می فرماید: {وَ یَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَی الَّذینَ لا یَعْقِلُونَ}(2) «و خدا بر کسانی که نمی اندیشند، پلیدی را قرار می دهد». از جمله ادله ای که بر علیه این انسان اقامه می شود، همین عقل است. یعنی فردای قیامت شخص نمی تواند بگوید، من نمی دانستم، جاهل بودم به او گفته می شود، مگر عقل و خرد به تو عطاء نکردیم. چنانچه امام کاظم علیه السلام فرمودند: «إِنَّ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حُجَّتَیْنِ حُجَّهً ظَاهِرَهً وَ حُجَّهً بَاطِنَهً فَامّا الظَّاهِرَهُ فَالرُّسُلُ وَ الْأَنْبِیَاءُ وَ الْأَئِمَّهُ علیهم السلام وَ امّا الْبَاطِنَهُ فَالْعُقُول»(3)

(خدا بر مردم دو حجت دارد: ظاهر و باطن، حجت ظاهر رسولانند، و پیامبران و امامان علیهم السلام ، و حجت باطن عقل است). بنابراین یکی از اهداف قیام امام حسین علیه السلام این است که انسان ها را از جهل و عدم تعقل که یک نوع ظلمت و تاریکی است، رهائی بخشد و به نور که تعقل باشد، رهنمود کند. چرا که امام حسین علیه السلام می دانستد که، با عدم تعقل است که انسان دست به هر خطا و جنایتی می زند. لذا چه زیبا، امام علی بن موسی الرضاء علیهم السلام فرمودند: «صَدِیقُ کُلِّ امْرِیً عَقْلُهُ، وَ عَدُوُّهُ جَهْلُه»(4)

(رفیق هر کس عقل اوست، و دشمنش جهلش).

امّا جهل در مقابل علم

گاهی اطلاق جهل و جاهل به کسی بخاطر عدم علم و آگاهی یا کمی علم می باشد. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «الْعِلْمُ قَاتِلُ الْجَهْل»(5)

(علم کشنده جهل است). در این روایت و بسیاری از روایات دیگر علم در مقابل جهل آمده است. برای روشن شدن این مطلب و اهمیّت علم توجّه شما را به بعضی از روایات که راجع به علم است جلب می کنم: انس بن مالک می گوید: «قَالُ:

1- . همان، ج74، ص158.
2- . یونس، 100.
3- . الکافی، ج1، ص16.
4- . همان، ص11.
5- . غرر الحکم و درر الکم، ص56.