آیات ولایت در قرآن صفحه 34

همان‌گونه که سوره‌هایی به عنوان مدنی شمرده شده است در حالی که آیاتی از آن مکّی است، مانند سوره «مجادله» که مطابق قول معروف «مدنی» است، ولی ده آیه اوّل آن، طبق تصریح بعضی از مفسّران، در مکّه نازل شده است. «1»

کوتاه سخن این که، موارد فراوانی یافت می‌شود که سوره‌ای به عنوان مکّی یا مدنی معرّفی شده و در تفاسیر و قرآنها بالای آن همین عنوان را می‌نویسند، در حالی که بخشی از آیات آن در جای دیگر نازل شده است.

بنابراین، هیچ مانعی ندارد که سوره معارج نیز چنین باشد.

ایراد دوم- در این حدیث آمده است که حارث بن نعمان در ابطح خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسید و می‌دانیم ابطح نام درّه‌ای در مکّه است، و تناسبی با نزول آیه بعد از داستان غدیر در بین راه مکّه و مدینه ندارد.

پاسخ: اوّلًا؛ تعبیر به ابطح تنها در بعضی از روایات است، نه در همه روایات.

ثانیاً؛ ابطح و بطحاء به معنای زمین شنزاری است که سیل از آن جاری شود و در مدینه و جاهای دیگر نیز مناطقی وجود دارد که آن را ابطح یا بطحاء می‌نامند، و جالب این که در اشعار عرب و روایات نیز کراراً به آن اشاره شده است.

از جمله در اشعار معروفی که «شهاب الدّین» (معروف به حیص و بیص) «2» در مرثیه اهل بیت علیه السلام سروده، از زبان آن بزرگواران خطاب به قاتلان آنها، چنین می‌گوید:

مَلَکْنا فَکانَ الْعَفْوُ مِنّا سَجِیَّةً فَلَمّا مَلَکْتُمْ سالَ بِالدَّمِ أَبْطَحُ

وَ حَلَّلْتُمُ قَتْلَ الاساری وَ طالَما غَدَوْنا عَنِ الاسْری نَعْفُوا و نَصْفَحُ «3» آیات ولایت در قرآن، ص: 48

ما حکومت کردیم (اشاره به پیروزی پیامبر صلی الله علیه و آله در مکّه است) و عفو، سجیّه و فطرت ما بود (فرمان عفو عمومی پیامبر) امّا هنگامی که شما پیروز شدید خون از ابطح سرازیر شد و شما قتل اسیران را حلال شمردید، در حالی که ما اسیران را مورد عفو قرار می‌دادیم.

و پر واضح است که قتل بزرگان اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله غالباً در عراق و کربلا و کوفه و مدینه بود، و در ابطح مکّه هرگز خونی ریخته نشد، آری بعضی از اهل بیت علیهم السلام در «فَخّ» که حدود دو فرسخ از مکّه فاصله دارد شربت شهادت نوشیدند، در حالی که ابطح در کنار مکّه است.

یکی دیگر از شعرا، در مرثیه امام حسین، سالار شهیدان علیه السلام، می‌گوید:

و تَانُّ نَفْسی لَلرُّبُوعِ وَ قَدْ غَدا بَیْتَ النَّبِیِّ مُقَطَّعُ الاطْنابِ بَیْتٌ لِآلِ الْمُصْطَفی فی کَرْبَلا ضَرَبُوهُ بَیْنَ أَباطِحٍ وَ رَوابی «1» جان من در آثاری که از خانه‌های ویران‌شده پیامبر صلی الله علیه و آله باقی مانده ناله می‌کند، از جمله خانه‌ای که از اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله در کربلا بود که در میان ابطح‌ها و رابیه‌ها برپا شده بود (ابطح به معنی شنزار، و رابیه به معنی تپّه بلند است).

و اشعار فراوان دیگر که تعبیر به ابطح یا اباطح در آن آمده و به معنی آن منطقه خاص در مکّه نیست. کوتاه سخن این که، درست است که یکی از معانی ابطح، نقطه‌ای در مکّه است، ولی معنی و مفهوم و مصداق ابطح، منحصر به آن نقطه نمی‌باشد.

3. ارتباط این آیه با قبل و بعد از آن چگونه است؟

3. ارتباط این آیه با قبل و بعد از آن چگونه است؟

بعضی از مفسّران برای کناره‌گیری از واقعیّتی که در این آیه نهفته است، به عذر دیگری متوسّل شده و آن این که: سیاق آیات قبل و بعد، که درباره اهل کتاب است، تناسبی با مسأله ولایت و خلافت و امامت ندارد، این دوگانگی با بلاغت و