ریاست دینی در نبطیّه برگزیده شد. وی نه تنها مردم را در برگزاری این مراسم آزاد گذاشت، بلکه آن را تشویق کرد و خود در برقراری آن مشارکت کرد. در عین حال، شماری از علما با این مراسم مخالفت می کردند و معروف است که نجیب فضل اللَّه، سینه زنی را در صورتی که موجب سرخی سینه شود، حرام می شمرد؛ چنان که فتوای تحریمی را که حسن یوسف مکّی داده بود، هنوز در ذهن ها جای داشت و افرادی همچنان در برابر این مراسم جدید، مقاومت می کردند.«فردریک جان بایس» گزارش کرده که:به سال 1912 شخصیت های دینی محلّی، ابتدا نمایش فاجعه کربلا را حرام کرده بودند؛ چون آن را نوعی اهانت به خاندان پیامبر می دانستند و همچنین نشر تاریخ اهل بیت را به عنوان «فاجعه» حرام می شمردند. و جز مجالس خاصّی را که در روستاها برپا می شد و مردم آن را واجبی مقدّس می شمردند، چیزی را روا نمی دانستند. آن مجالس، سه بار در روز با حضور یکی از شخصیّت ها برپا می شد و در آن چای، قهوه و حلوا برای روح امام حسین علیه السلام و نوعی کلوچه برای روح حضرت عباس، توزیع می نمودند. در روز دهم، مغازه ها تعطیل می شد و مجالس تا ظهر ادامه پیدا می کرد و مؤمنان می گریستند، نوحه می خواندند و بر سینه های خود می زدند و فریاد می کردند: «یا حسن! یا حسین!» و سپس غذا بین نیازمندان پخش می کردند.در این گزارش، اثری از روش عزاداری ایرانی دیده نمی شود که یا خبر چینان «بلیس» وجود آن را کتمان کرده اند و یا آن که این روش ها بعداً به وجود آمده است.مرحله دوم، پیرایه بندی بر مراسم عاشورا به احتمال بسیار قوی پس
از سال 1919 میلادی به وجود آمده است. در این زمان بهیج میرزای جوان، درس پزشکی خودش را تمام کرده و به نبطیّه برگشته بود و به عنوان یکی از بازآفرینان روش عزاداری ایرانی مطرح گشته است.در هر صورت پس از چند سال یادآور شدند که در سال 1919 میلادی، حدود هشتاد نفر جبل عاملی و نه ایرانی پس از جریان عاشورا، به معالجه روی آوردند و کودکی هم به خاطر جراحات وارده درگذشته است. مجله العرفان به سال 1931 میلادی نقل کرده است که ایرانی ها و جبل عاملی ها با شمشیر و چاقو به خود می زدند و حادثه کربلا را به نمایش می گذاشتند و علما و شخصیّت های نبطیّه اعلام داشتند که این کار، بدعت و بیرون از شرع است. [13] امّا این اعلان نتیجه عکس داد، چون «توّابین» در نه روز نخست ماه محرّم در دسته ها در خیابان ها می چرخیدند و بر سینه های برهنه خودشان می زدند و در روز دهم سرهایشان را می تراشیدند و در دسته به جای سینه زدن، با شمشیر بر سرشان می زدند تا خون راه بیفتد و مراسم عاشورا با شبیه خوانی حادثه کربلا به پایان می رسید.در دهه سوم قرن بیستم، مراسم در دو گروه موازی انجام می گرفت که به کارنوال شبیه تر بود تا به نمایش. در این دو مراسم، اسب سواران رژه می رفتند و اسیران، بر شترها سوار بودند و خیمه ها آتش زده می شد، ولی شخصیّت های اصلی چون حسین علیه السلام، زین العابدین علیه السلام و شمر نقش خودشان را با اشاره انجام می دادند و نه در شکل نمایش.عبد الحسین صادق، سال به سال در تنظیم دسته ها و به کار انداختن
شبیه خوانی، فعّال تر می شد. شعارها به عربی ترجمه شد و سخنانی که در بین مبارزان در شبیه خوانی رّد و بدل می شد و قبلاً فارسی بود، به عربی ترجمه شد. در سال 1925 نخستین حسینیه در جبل عامل برای عزاداری حسین علیه السلام ساخته شد [14] و عناصر دراماتیک به مجالس عزاداری افزوده شد.در دهه چهارم قرن بیستم، بعد از آن که سیّد محسن امین، شعار اصلاح مراسم عاشورا را مطرح کرد و احتمالاً در مخالفت با وی، گروهی از جوانان به همراه عبد الحسین صادق، یک نمایش واقعی را اجرا کردند که از دکور خاص و متن ویژه برخودار بود و بین مردم ورقه هایی توزیع کردند و شخصیّت هایی وارد صحنه شدند و مفهوم شهادت[امام ]حسین علیه السلام را تبیین می کردند.منظر شهادت حسین علیه السلام بیت الغزل نمایش عاشورا بود و شمار فراوانی از مردم را به نبطیّه می کشاند و تماشاگران در مراسم شرکت می کردند. «دارشه» به سال 1937 میلادی گزارش داده که «جمعیّت برای دفاع از فرزندان علی وارد صحنه می شدند و همه از خود حمیّت و غیرت نشان می دادند و پس از مجلس، بسیاری از مردم زخمی می شدند». زنان در این مراسم فرصتی برای بیان و ابراز اندوه خود می یافتند و نخستین افرادی بودند که به لعن کسی که نقش شمر را بازی می کرد، می پرداختند و با کفش بر سر او می کوفتند. آنان به همراه دخترانشان از روستاها می آمدند و به تماشای دسته ها می پرداختند و مردان با سینه های برهنه در دسته ها، قدرت و مردانگی خودشان را به نمایش می گذاشتند. پس از مراسم، فرصت خوبی برای دیدار بین جوانان و خانواده هایشان پیش می آمد که
با هم صحبت می کردند و ازدواج ها سر می گرفت.
سید محسن امین و اصلاح مراسم عاشورا
سیّد محسن امین از اوایل دهه دوم قرن بیستم به بهسازی برگزاری مراسم عزا برای شهادت[امام]حسین علیه السلام همّت گماشت و از این رو، به انگیزه به کارگیری در مراسم محرّم سه کتاب نگاشت. نخستین این مجموعه، کتاب مقاتلی با عنوان لواعج الأشجان فی مقتل الإمام أبی عبداللَّه بود که در اواخر سال 1911 منتشر کرد که به سرعت شیعیان دمشق و جبل عامل به این کتاب اعتماد کردند. دومین کتاب گزارش، جریان توّابین است. شیعیان بر این باور هستند که آنان در رها کردن حسین که منجر به شهادت او شد، راه خطا رفتند و از این رو، بر سر قبر وی جمع شدند و از آن جا برای انتقام خون او حرکت کردند؛ امّا سپاه امویان آنان را از بین بردند. عنوان کتاب سیّد محسن امین در این خصوص أصدق الأخبار فی قصّه الأخذ بالثار است که در سال 1912 منتشر شد. کتاب سوّم که آن هم در همین سال نشر یافت، گزیده هایی از قصاید سوگواری است و عنوان آن الدّر النضید فی مراثی السبط الشهید است. یک سال پس از این تاریخ، چاپخانه العرفان همه این سه عنوان را در یک مجلّد ضخیم جمع کرد. مجلّه العرفان آن را کتابی توصیف کرد که هیچ شیعه ای از آن بی نیاز نیست. [15] .حدود یک دهه پس از آن، در پاییز سال 1924 میلادی با انتشار جزء اوّل از مجموعه مجالسی که پنج جزء داشت و عنوان آن المجالس السنیّه فی مصائب ومناقب العتره النبویّه بود، سیّد محسن امین سلسله کتب خود را در این جهت پی گرفت. وی
پیش از آن که بخش پنجم آن مجموعه را چاپ کند، رساله کوچکی را با عنوان إقناع اللائم علی إقامه المآتم منتشر کرد و در آن، امتیازهای اقامه مجالس عزا برای جریان کربلا را یادآور شد و فضایل تربیتی آن را نشان داد. به نظر وی این مجالس، مدرسه ای را شکل می دهند که همگی به آسانی می توانند در آن تاریخ، اخلاق، تفسیر قرآن، هنر، شعر و فصاحت را بیاموزند. افزون بر آن که این مجالس، حقیقتی را زنده نگه می دارند و مؤمنان را به پیروی از ویژگی های اهل بیت علیهم السلام تشویق می کند و به ستم ستیزی وادار می سازد. و گرد آمدن مردم بر محبّت ائمّه، مباحث دینی و اجتماعی آنان را حل کرده... و از گردهم آیی آنان در قهوه خانه ها پیشگیری می کند. [16] .کتاب المجالس السنیّه برای خوانده شدن در مجالس عزاداری نوشته شد و هدف سیّد محسن امین، از نشر این کتاب، آن بود که خوانندگانِ مرثیه و توده مردم را به ابزاری مسلّح کند که از سویی این مجالس را زنده نگه دارد و از سوی دیگر، به آنها نظم و سامان داده، محتوای آنها را جهت دهد. وی همان گونه که در کتاب المقتل انجام داد، تلاش کرد روایات نقل شده درباره شهادت[امام]حسین علیه السلام را از خرافاتی که کتب مجالس پیش از آن، از آنها برخوردار بود، پاک سازد و به تعبیر خودش دانه های گندم را از تلخک گندم جدا سازد. [17] .فرا روی سیّد محسن امین، خوانندگانی سطحی نگر در جبل عامل و عراق - به هنگامی که در آن جا درس می خواند - بودند که زبان عربی را نمی دانستند و اباطیل در بین
آنان رواج داشت. وی در شرح حال خودش از حضورش در مجلس عزایی در کاظمین خبر می دهد که مرثیه خوان حتّی یک واژه را درست به کار نمی برد و در کنار سیّد محسن امین عالمی نشسته بود. وی از آن عالم می پرسد: «تو را به خدا، در این حرف هایی که این مرد گفت، یک حرف راست و درست وجود داشت؟ آن عالم گفته بود: نه، به وی گفتم که پس چرا منع نمی کنید؟ پاسخ داد: نمی توانیم». [18] .سیّد محسن امین، چنین ناتوانی را قبول نداشت؛ از این رو، به اصلاح مجالس عزا پرداخت و نسل جدیدی از مرثیه خوانانی را تربیت کرد که عربی فصیح را بلد بودند و با نوشته هایی که در این مورد نشر داده بود، آنان را به ابزار لازم مجهّز کرده بود تا روایات و گزارش های بی پایه منتشر نشود. وی تأکید می کند که نخستین اهتمامش به ایجاد مدارسی برای مرثیه خوانی بود. آن گاه روشی را که باید مرثیه خوانان در پیش گیرند، آموزش می داد که آن عبارت بود از: آموزش صرف و نحو برای پرهیز از غلطخوانی، عادت دادن دانشجویان به مراجعه به لغت نامه ها برای بیان درست واژه ها و آموزش سخنرانی در برابر جمعیّت، براساس اصل «هر سخن را جایی است»، حفظ روایات و احادیث صحیح و قصیده های زیبا و پرهیز از هر نوع گزارش دروغ. [19] .سیّد محسن این روش را درباره اطرافیان و دانش آموختگان به کار گرفت و نخست علی جمّال سخنران مسجد جامع محلّه و تعزیه خوان آن را آموزش داد. وی همچنین فرهنگیان آشنا به یک زبان بیگانه - که تا حدودی از روشن بینی برخوردار
بودند - گرد آورد و نسلی از مرثیه خوانان پرورش داد که با نسل قدیم تفاوت داشتند. [20] .آرزوی سیّد محسن آن بود که راهی بگشاید و روش خودش را در مناطق دیگر شیعه نشین گسترش دهد. در بیروت و جبل عامل این روش به کار گرفته شد [21] و کم کم راه خودش را به قاهره گشود. این کار توسّط یکی از مرثیه خوانان آل مرتضی که در نزد سیّد محسن آموزش دیده بود، انجام گرفت. وی در سال 1923 به قاهره رفت و مجالس عزاداری شیعیان قاهره را مشاهده کرد؛ امّا مرثیه خوان آن مجالس را شایسته و توانا نیافت که بتواند چهره درستی از مذهب ائمّه را برای شنوندگان ارائه کند. شنوندگانی که بخشی بیگانه بودند ولی اکثر آنان مصری بودند. این مرثیه خوان دمشقی، شیعیان مصر را برای برگزاری مراسم عاشورا فرا خواند. [22] .در دمشق در منطقه «حاره الخراب» که شیعه نشین بود، مجالس عزاداری به روشی که سیّد محسن امین درست کرده بود، برپا می شد. این مجالس، در مدرسه ای که وی آن را بنا کرده بود، برگزار می شد و حتّی در روزگار ما هم همین روش به کار می رود. بر امام حسین علیه السلام گریه می شود، همان گونه که جدّش چنین می کرد و هدف هم همین بود، بدون آن که زیاده روی در رنج دادن خویش حاصل شود. مجالس در حاره الخراب بر پایه اعتدال برگزار می شد.رضا مرتضی می گوید:سخنرانی هایی که در این منطقه انجام می گرفت، از سطح بالایی برخوردار بود... و در روز دهم به هنگام ظهر مقتل حسین علیه السلام خوانده می شد و آن گاه غذا توزیع می گشت. [23]
.دیگر کسانی را هم که با آنان گفتگو کردم، تأکید داشتند که شیعیان «حاره الخراب» به سر قبر بانو زینب نمی رفتند؛ بلکه برای برگزاری مراسم عاشورا در محلّ خود باقی می ماندند و از راهنمایی های رییس معنوی خودشان[سیّد محسن امین]بهره می گرفتند.محسن امین همچون شخصیت پیشین خود، موسی شراره در زمینه اصلاحات، حوزه کارش را گسترش داده و هر شب جمعه در طول سال مجالس برگزار می کرد. یکی از شخصیّت های «حاره الخراب» به طور مرتّب برای برپایی این مجالس، کمک مالی می کرد و پول مرثیه خوان، چای و شکر را می پرداخت. [24] این مجالس در نمازخانه ای که بین خانه محسن امین و مدرسه علویّه بود، برگزار می گشت.رضا مرتضی می گوید:من ده ساله بودم و جدّم سیّد عباس متصدّی بارگاه حضرت زینب علیها السلام بود. وی مرا همراه خود به این مجلس می برد. در این مجلس، نخست قرآن خوانده می شد و آن گاه شیخ علی جمال سخنرانی می کرد و یا به شرح خطبه ای از خطبه های امام علی علیه السلام و یا دیگر نصوص دینی می پرداخت و با قصیده ای درباره امام حسین علیه السلام مجلس پایان می یافت... مجالس به طور منظم برگزار می شد و در آن شامی و یا شاخه گلی برای جذب مردم پخش می شد. [25] .