فلسفه اشک صفحه 54

اشک ندامت برای بیان پشیمانی و اظهار نداشتن عذر قابل پذیرش است. اگر اشک ندامت از دیدگان انسان جاری شود، جرم و شرمساری را شسته و با خود می برد و سیاهی چهره را به سفیدی تبدیل می کند. اشک توبه وسیله نجات انسان از هلاکت است.

افزون بر این گریه و اشک ندامت، تسکین بخش وجدان آدمی است. انسان وقتی مرتکب خطا و جرم و گناهی می شود، نزد وجدانش شرمنده و مورد ملامت است و شلاق وجدان او را مدام رنج می دهد اما اشک ندامت او را از این رنج می رهاند.

گریه حسرت

اشک حسرت، اشک حرمان است. ذات و صفات آن همانند اشک ندامت است با این تفاوت که اشک پشیمانی از انجام کار و اشک حسرت برای انجام ندادن کار است. در قرآن از اشک حسرت یاد و از آن تمجید شده است:

وَ لا عَلَی الَّذِینَ إِذا ما أَتَوکَ لِتَحمِلَهُم قُلتَ لا أَجِدُ ما أَحمِلُکُم عَلَیهِ تَوَلَّوا وَ أَعیُنُهُم تَفِیضُ مِنَ الدَّمعِ حَزَناً أَلاّ یَجِدُوا ما یُنفِقُونَ ؛(1) «و [نیز] گناهی نیست بر کسانی که چون پیش تو آمدند تا سوارشان کنی [و] گفتی: «چیزی پیدا نمی کنم تا بر آن سوارتان کنم»؛ برگشتند و در اثر اندوه، از چشمانشان اشک فرو می ریخت که [چرا] چیزی نمی یابند تا [در راه جهاد] خرج کنند».

روایت شده است که عبدالله بن جعفر طیار - پسر عموی امام حسین علیه السلام و شوهر زینب علیها السلام - از اینکه با امام حسین علیه السلام در کربلا نبود، حسرت می خورد و خود را این گونه تسلّی می داد: اگر خود نرفته ام،