حج در قرآن صفحه 101

وقیل: بکّة، موضع البیت والمطاف و مکّة: اسم البلد (1) و افزوده است:

آن را بکّه گویند: «لأنّها تبکّ أعناق الجبابرة أی تدقّها».

نویسنده مسالک الافهام در بحث از آیه 97 آل عمران نوشته است: (2)

«فیه آیاتٌ بیّنات ...» می‌تواند جمله مفسّره باشد برایِ جمله «هدیً للعالمین» و می‌تواند جمله حالیّه باشد.

«مقام ابراهیم» هم می‌تواند عطف بیان باشد برای «آیات بیّنات».

و جمله «مَن دَخَله کان آمناً» یا جمله ابتدائیّه باشد و یا جمله شرطیّه.

ضمیر در «دَخلَه» هم به «حرم» برمی‌گردد و نه به «بیت» و یا «مکّه».

در تفسیر الخازن آمده است: (3)

فِیهِ آیاتٌ بَیِّنات یعنی فیه دلالات واضحات علی حرمته و مزید فضله.

زجّاج نوشته است: (4) رفع «مقام» بنابر اضمار «هی» می‌باشد؛ یعنی خبر است برای مبتدای محذوف و در اصل «هی مقام ابراهیم» بوده است.

دلیل وجوب حج‌

1- 1. در جلد یکم، ص 299 تفسیر البرهان، نوشته شده است؛ از امام صادق علیه السلام درباره‌تفسیر «من دخله کان آمناً» پرسیدند که منظور بیت است یا حرم؟ قال «مَن دخل الحرم من الناس مستجیراً به، فهو آمن من سخط اللَّه ...» و نیز در همین کتاب و همین صفحه: امام صادق علیه السلام گفته است: «موضع البیت بکّة والقریة مکّة» در روایت دیگر «انّ بکة، موضع البیت و انّ مکّة جمیع ما اکتنفه الحرم» نک: تفسیر البرهان، ج 1، ص 300.
2- 2 مسالک الافهام، ج 2، ص 101.
3- 3 تفسیر الخازن، ج 1، ص 322.
4- 4 معانی القرآن و اعرابه، ج 1، ص 455.