حج در قرآن صفحه 103

... وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنْ الْعَالَمِینَ چنین استنباط می‌شود که خدا ترک حجّ را از اعظم کبائر شمرده و در ردیف کفر آورده؛ یعنی از ترک حجّ به کفر تعبیر شده که چیزی بدتر از آن نیست.

به عبارت دیگر، در پایانِ آیه، به جای این که مثلًا گفته شود «وَ مَنْ لَمْ یَحجّ ...» برای تأکید در حج و برای اثبات وجوب حجّ برای مستطیعی که حجّ نگزارد، گفته شده: ... وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ؛ یعنی «هرکس انکار کند وجوب حجّ را و به آن کافر باشد؛ «فانّ اللَّه غنیّ عنه وعن حجّه وعمله وجمیع خلقه». (1)

انجام مراسم حج باید فقط برای خدا باشد

از این که در آغاز گفته شده: ... وَ للَّهِ عَلَی النَّاسِ .... فهمیده می‌شود که انجام حجّ باید فقط برای خدا باشد و نه چیز دیگر.(2)

الناس، در «علی الناس» عام است و همه مردم را- از نرینه و مادینه- دربرمی‌گیرد، بجز صغار، که بالإجماع از اصولِ تکلیف خارج هستند. (3)

عَبد هم، خارج از عموم است؛ زیرا عبد غیر مستطیع است.

«من استطاع» بدل بعض از کلّ می‌باشد، از کلمه «الناس» (4) و در واقع

1- 1. تفسیر الخازن، ج 1، ص 325
2- 2. اقصی البیان، ج 1، ص 345
3- 3. احکام القرآن، ج 1، ص 287
4- 4. معانی القرآن و اعرابه، ج 1، ص 456