حج در قرآن صفحه 120

عمومیّتِ مطلب است؛ به عبارت دیگر، حذف متعلّق افاده عموم می‌کند. (1)

در اینجا هم به قول عکبری (2) جمله چنین بوده است و کلمه «تعدّیاً» حذف شده؛ یعنی وَ مَنْ یُرِدْ فِیهِ بِالْحادٍ ....

و در جلد ششم، صفحه 152 تفسیر منهج الصادقین نوشته شده: مفعول فعل «یرد» محذوف است تا شامل امور منهیّه باشد.

از نکات بلاغی، این است که خبر «إنّ» در جمله «إنّ الذین کفروا ...» به قرینه بخش دوم آیه، حذف شده و این حذف اهمّیت بیشتری را می‌رساند و اصل جمله چنین بوده است: «إنّ الذین کفروا ... معذّبون». (3)

ممانعت مردم از عبادتِ در مسجد، تعدّی به حقِّ خداست‌

نکته دیگر این که: جلوگیری و ممانعت مردم از عبادتِ در مسجد، تعدّی به حقّ خدا است؛ زیرا در آیه، کلمه «سبیل» به «اللَّه» اضافه شده و چنین استنباط می‌شود: «آن کسی که انسان‌ها را از عبادت در مسجد الحرام باز دارد و مانع گردد، آنان را از راه خدا، بازداشته و به حقّ خدا، تعدّی کرده است». (4)

نظریه مفسران‌

1- 1. همچنانکه در آیه یک سوره حجرات 49 مفعولِ فعلِ «لا تقدّموا» حذف شده و چون مفعول محذوف است می‌توانیم بگوییم که این حذف، افاده عموم می‌کند و هر چیزی که احترام پیامبر در آن ملحوظ شده باشد می‌تواند مفعول جمله باشد. آیه این است: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ... حجرات: 1
2- 2 التبیان فی اعراب القرآن، ج 2، ص 939
3- 3 همان مأخذ، ج 2، ص 937
4- 4 فی ظلال القرآن، ج 5، صص 591 و 592