- معنای لغوی و اصطلاحی و شرعی حج 1
- فواید سیاسی، اجتماعی و تاریخی حج 4
- کعبه از آنِ دولتِ خاصی نیست 6
- آیات مربوط به حج: 9
- نظریه مفسّران 13
- بیت اللَّه، محلّ عبادت برای همه مردم 15
- فضیلت کعبه بر بیت المقدس 20
- چرا بیت اللَّه منتسب به خدا است؟ 24
- چرا درآیه 125 سوره بقره موردِ خطاب برای تطهیر «ابراهیم» و «اسماعیل» است و در آیه 27 سوره حج، تنها «ابراهیم» را مخاطب ساخته است؟ 26
- وراثت خانه، باید با فضیلت و تقوا همراه باشد 29
- نظریه مفسّران 30
- سرّ تکرار چیست؟ 31
- نظریه مفسران 36
- معنای «شعائر» 40
- رفع تعارض 41
- معنای تطوّع 42
- فرق میان «وقت»، «زمان» و «مدّت» 52
- ارتباط معنایی میان دو بخش آیه 53
- عملی بسازد 54
- قرآن کریم میخواهد جهان بشری را از لحاظِ روحی و 54
- تقوا شعارِ همه انبیا و رسالت تمام پیامبران است 55
- آیات 189 تا 202 سوره بقره بیشتر مربوط به احکام حج است ولی در بخش پایانی آیات، دستورات سازنده مُفید برای اجتماع هم دارد 57
- کلمه «للَّهِ» در آیه، دارای اهمیت ویژه و از جنبه بلاغی مهمّ است 60
- شأن نزول آیه 62
- کلمه «للَّهِ» دلالت دارد بر این که حج و عمره باید خالصاً و 63
- مخلصاً لِوَجهِ اللَّه باشد و نه برای ریا و تظاهر و هدفِ مادی 63
- اشْهُر جمعِ قلّت است و اقلِ جمع هم سه میباشد 72
- معنای رفث، فسوق و جدال 73
- در بخش پایانی آیه، انسان‌ها به کارهای خیر تشویق شدهاند 74
- مسلمانان چگونه میتوانند باطرحریزی یک اقتصادِ عمومی در کنگره عظیم حج از بیگانگان بینیاز گردند؟ 77
- نفی یک عادتِ جاهلی 84
- هدف اصلی، انسانسازی و تعالیِ روحیِ انسان‌ها است 85
- اسلام نَسَب و طبقه نمیشناسد، همه مردم در اسلام یکسانند 87
- اسلام انسان‌ها را به یاد خدا میاندازد 88
- نظریه مفسران 89
- ذکر گویان دو دستهاند: 92
- بخش پایانی آیه، انسان‌ها را به تقوا تشویق میکند 94
- چرا کعبه به عنوان قبله مسلمانان انتخاب شد؟ 96
- تمام مردم در بیتاللَّه مشترک هستند 98
- فرق میان «مکه» و «بکه» 98
- دلیل وجوب حج 101
- انجام مراسم حج باید فقط برای خدا باشد 103
- دلیل اینکه حج در تمام عمر فقط یک بار واجب است 104
- تمام زائرانِ کعبه باید از آزادی کامل بهرهمند باشند 108
- بخشی از آیه 2 سوره مائده انسان ساز است و برایِ تعالیِ روح و فکر انسان‌ها ضروری است 108
- اسلام به تعاون در کارهای نیک دستور میدهد و نه تعاونِ در گناه 109
- آیات 95 و 96 سوره مائده، که از بعضی احکام حج بحث کرده است: 111
- خداوند کعبه رابرای اصلاحامور دنیاوی واخروی مردم، «بیتالحرام» قرارداد 113
- مسجدالحرام بیت اللَّه است و برای همه بندگان خدا و کسی را نرسد که ادعای امتیاز کند 119
- نظریه مفسران 120
- ممانعت مردم از عبادتِ در مسجد، تعدّی به حقِّ خداست 120
- کسی حق ندارد ادعای مالکیّت سرزمین حرم را بکند 126
- کعبه برای آنان بنا نشده که قبلهشان جز خدا جای دیگر و کس دیگر است 127
- نظریه مفسران 128
- منظور از «منافع» چیست؟ 132
- چرا در قرآن گفته شده «یأتوک» و گفته نشده «یأتوا البیت» 133
- در حج سیمای اشرافیت نیست 134
- نظریه مفسران 134
- اسلام معتقد است که هر کار باید برای تقرّب به خدا باشد 140
- نظریه مفسران 140
- وجه تسمیه بیت العتیق 146
- قرآن از انسان‌ها میخواهد که از منهیاتِ الهی دوری جویند 147
- نظریه مفسران 152
- تقوا امری است معنوی و قائم به دل 152
- آیه 35 سوره حج 155
- نظریه مفسران 156
- هدفِ اصلی، هدایت انسان‌هاست به توحید 162
- منابع و مآخذ 165
که‌به‌نبوّت مبعوث گردید، درآغاز مردم را با مَشعلِ تقوا به راه راست خواند.
خلاصه این که قرآن نمی‌خواهد قانون نجومی تشریح کند و بگوید:
چرا ماه در آغاز به شکل هلال نمایان می‌شود و سپس تربیع اوّل درست می‌شود و بعد به شکل بدر هویدا می‌شود و بار دیگر در اوّل ماه به شکل باریکه‌ای ظاهر می‌گردد، بلکه هدفِ اصلی سر و سامان دادن به زندگیِ انسان‌ها و سرانجام توصیه انسان‌هاست به تقوا.(1)
علاء الدین علی بن محمّد بن ابراهیم بغدادی معروف به «الخازن» که تفسیر خود را به سال 725 هجری تألیف کرده، می‌نویسد: (2)
حالات مختلف ماه، که در آغاز ماه، هلالی است و سپس به صورت تربیع و بدر در می‌آید برای نگهداری حساب و تنظیم امور دنیاوی و دینی مناسب‌تر است تا خورشید که همیشه به یک حالت است. (3)
و در باره بخش دوم آیه هم، الخازن، نوشته است: مرد مُحرِم، در آغاز اسلام و پیش از نزولِ این آیه، از درِ اصلی به خانه وارد نمی‌شد، اگر اهل شهر بود از ثقب و یا نردبان به خانه وارد می‌شد و چنانچه بیابانی بود، از پشت خیمه به خیمه در می‌آمد و این عمل را کار نیک می‌پنداشتند. (4)
آیات 189 تا 202 سوره بقره بیشتر مربوط به احکام حج است ولی در بخش پایانی آیات، دستورات سازنده مُفید برای اجتماع هم دارد
1- 1. برای آگاهی بیشتر رجوع شود به فی‌ظلال القرآن، ج 1، ص 258 و 264.
2- 2. بسیاری از مطالب پیشینیان در جلد یکم، ص 141 تفسیر الخازن، آمده است.
3- 3. تفسیر الخازن، ج 1، ص 141.
4- 4. درباره تفسیر آیه مورد بحث، می‌توان به جلد یکم ص 225 تفسیر ابن کثیر و نیز جلد یکم ص 188 تفسیر البرهان، مراجعه کرد و ترجمه تفسیر طبری ج 1، ص 118 و کشف الحقایق، ج 1، ص 128.