حج در قرآن صفحه 74

از نظر بلاغی، کلمه «فی الحجّ» به جهت اهمیّتِ آن تکرار شده و در واقع اضمار در مقام اظهار است؛ زیرا علّتِ حکم را هم بیان کرده است.

در بخش پایانی آیه، انسان‌ها به کارهای خیر تشویق شده‌اند

و باز هم نکته جالب در آیه مورد بحث (آیه 197 بقره) بخش پایانی آیه می‌باشد که خدا گفته است: ... وَ مَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللَّهُ ... دنبال نهی از چیزهای بد و کارهای شرّ، خدا انسان‌ها را تشویق و ترغیب به کارِ خیر کرده است.

یعنی پس از این که خدا انسان‌ها را از کارهای ناشایست برحذر داشته، بلافاصله به کارهای خوب تشویق و ترغیب کرده است، با توجّه به این که نگفته است: «و ما تفعلوا من شی‌ءٍ» که شاملِ شرّ هم بشود، بلکه کلمه «خیر» آورده، آن هم به شکل نکره، تا به قول زمخشری افاده عموم کند و یک نوع تشویق و تحریک به کار خیر باشد. و جالب‌تر این که: دنباله آیه هم، از تقوا سخن گفته و بهترین زاد و توشه را تقوا دانسته و عبارتِ ... وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَی ... را آورده است. و چنین استنباط می‌شود که علاوه بر انجام مراسم حجّ، باید زاد و توشه دیگری که تقواست و توشه دل، تهیّه کنید و از تهیّه این زادِ مَعنوی غفلت نکنید. (1)