مقدمه
امام حسین (ع) شخصیت های بزرگی است که در هر عصر و زمانی به هر لحن وزبانی او را ستوده اند و اشعار زیادی در وصف او سروده اند.واقعه عاشورای حسینی مهم ترین اثری بود که در دگرگونی ادب و شعر فارسی وعربی نقش داشت به طوری که می توان آن را مبدأ رستاخیز درخشان ایران و ایرانی دانست شرح جزئیات این ایستادگی در راه حقیقت که انسان را بالاتر از فرشتگان ونزدیک تر به روح وحدانیت الهی قرار می دهد.یکی از علل اصلی بی شمار بودن سروده های شاعران در مدح و رثای امام حسین ترغیب و تشویق اهل بیت پیامبر بوده است که به برخی از کلمات اهل بیت در بیان ارزش و مقام شعر و شاعران اشاره می شود.امام صادق _ (ع) _ می فرماید: هر کس شعری برای حسین بن علی (ع) بگوید و پنجاه نفر را بگریاند بهشت بر اوست هر کس شعری برای امام حسین (ع) انشاد کند و بگرید و بگریاند و یا خود را غمگین نشان دهد. بهشت بر اوست امام صادق فرموده اند: در شأن و فضیلت ما بیت شعری گفته نمی شود، مگر آن که مؤید به تأیید (الهی و روح القدس باشد.مرثیه های مذهبی در مدح امام حسین (ع) بدان دلیل که بدون هیچ چشم داشتی سروده شده از احساس وصداقت فراوانی برخوردار است شاید بتوان قدیمی ترین مرثیه مذهبی را از «دعبل خزاعی دانست که در شهادت
امام موسی کاظم (ع) سروده است شاعر این مرثیه را در حضور امام رضا (ع) انشاد کرده است قصیده مزبور با مطلع تجاوبن باالذنان و الزفرات نوائح عجم الفظ و النطقات مشتمل بر یکصد بیت است که تمامی آن در «مجالس المؤمنین قاضی نور الله شوشتری آمده است اما در ادبیات فارسی مراثی و مدیحه سرایی را باید بی تردید محور مرثیه سرایی مذهبی دانست این مطلب به مقدار قابل توجهی در ادبیات عرب نیز صادق است زیراشاعران نام آور بسیاری در رثای مظلومان واقعه کربلا در مضامین گران قدر سروده اند:«دیک الجن از جمله شاعران مشهور عرب است که مرثیه ای در شهادت امام حسین دارد. قاضی نور الله چند بیت از این مرثیه را در کتاب خود آورده است جاوا برأسک یا ابن بنت محمد مترملا بدمانه ترمیلاو کانما بک یا ابن بنت محمد فتلوا جماداًعامدین قتلوک عطشاناًو لم یترقبوا فی قتلک التنزیل و التلاویلاعبدالجلیل قزوینی صاحب کتاب النقض از شاعران عرب زبان اهل سنت نیز عده بسیاری را معرفی می کند که اشعاری در رثای حضرت امام حسین سروده اند و تعداد این گونه شاعران در میان پیروان شافعی و ابوحنیفه کم نیستند. نویسنده مذکور می نویسد:شافعی در حق امام حسین (ع) و شهدای کربلا مراثی بسیار گفته است از جمله قصیده ای است با مطلع ارثی الحسین و ارثی منه جحجاناً من اهل بیت رسول الله مصباحاًو نیز قصیده ای است با مطلع تاوب عمی فالفؤاد کیب و ارق نومی فالرقاد عجیب به نوشته النقض شافعی این مراثی را سروده است که دیگران قادر به خلق امثال آن معانی نیستند. همین نویسنده تعداد سرایندگان مراثی شهیدان کربلا در ادبیات عرب رابی عدد و نهایت می داند
و فقط عده ای از آنها را نام می برد. هم چنین در مجالس المؤمنین از شاعرانی چون ابووقب بن وهیب بن زیفه الحجمی القرشی و سلیمان بن قبه الخزاعی نام برده شده است که اشعاری در رثای شهیدان کربلا دارند.
مراثی مذهبی در سوگ سالار شهیدان
امام حسین (ع) تولدش زندگی اش وشهادتش باعث دگرگونی های عظیم درتاریخ بشر بوده است واقعه سترگ و هولناک روز عاشورا و نبرد میان حق و باطل موضوع اصلی تمام مراثی مذهبی است کلمات مرثیه و نوحه آن چنان با واقعه جان سوز و شهادت امام حسین (ع) عجین گشته که هر گاه مرثیه و نوحه مطلق آورده می شود همه اذهان متوجه مصیبت های آن حضرت می شود.دکتر سید حسن سادات در مقدمه خود بر ترکیب بند مولانا محتشم کاشانی درتعریف رثاء و مرثیه چنین گفته اند: اظهار تألم و اندوه به زبان و شعر در ماتم عزیزان و سروران و ذکر مصایب پاکان راستین به ویژه حضرت مولی الکونین ابی عبدالله الحسین ابن علی (ع) سیدالشهدا و یاد ذکر مناقب و فضایل و تجلیل از مقام و منزلت شخص متوفا، بزرگداشت واقعه و تعظیم و دعوت ماتم زدگان را به گریه و شیون و گاه به اقتضای مقام به صبر و سکون و معانی دیگری از این دست ها را رثا، مرثیه و سوگ نامه گویند.
عصر شاعران
شاعران دل سوخته ای که در رثای امام حسین شعر سروده اند، در چند دوره قابل تقسیم هستند: