قرآن پژوهی صفحه 141

در قرآن، کلمه آیه بخصوص در مورد پدیده‌های طبیعی همچون: شب و روز و خورشید و ماه، زنده شدن زمین با رشد گیاهان، آسمانها و زمین و آفرینش آنها، باران، گردش بادها و ابرها، اختلاف زبان و رنگ مردم، رعد و برق و بسیاری پدیده‌های دیگر زیاد به کار رفته است.

همچنین به ناقه‌ی صالح، جسد فرعون، ید بیضای حضرت موسی، حضرت مریم و حضرت عیسی، غرق شدن قوم نوح، کشتی نوح، داستان یوسف و برادرانش، آفرینش همسران برای انسان، خواب انسان در شب و روز و ... نیز آیه اطلاق شده است که در بعضی مفهوم عبرت و اندرز و حجت و معجزه نهفته است.

1- الفروق اللغویه، ابی هلال العسگری، ص 55.

شأن نزول

- شأن نزول

شأن نزول، و به تعبیر دیگر اسباب نزول، یعنی شناختن موقعیت، حادثه و مناسبتی که در آن، آیات نازل شده است. این شناخت، به ما کمک می‌کند که آیات و معارف آنها را بهتر و دقیقتر درک کنیم، انگیزه و حکمت تشریع بعضی از احکام را بدانیم و آیاتی که مفاهیمش کلی است، مصداق‌های جزئی و خاص آنها را هم بشناسیم.

داناترین قرآن شناس، به این اسباب نزول، امام علی (ع) است که خود فرموده است:

«هیچ آیه‌ای نازل نشده مگر اینکه می‌دانم که درباره‌ی چه کسی، و کجا و کی و به چه مناسبتی نازل شده است. خدای من، به من قلبی با ادراک و زبانی گویا بخشیده است.»1

گرچه بعضی آیات، اسباب نزول خاصی داشته است، اما پیام و محتوای آیات، همگانی و همیشگی است و مخصوص موردی که بدان خاطر نازل شده نیست. مخاطبان قرآن در زمان‌های بعد از نزول هم می‌توانند و باید به مفاهیم آیات عمل کنند و خطاب را متوجه خود نیز بدانند. این مقتضای جاودانه بودن ِ قرآن است.