قرآن پژوهی صفحه 145

1- هُوَ الَّذِی أَنزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُّحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ ... (آل عمران 7).

ناسخ و منسوخ

- ناسخ و منسوخ

گاهی در آیات قرآن، بیان حکم و قانونی شده است. سپس آیه‌ای نازل شده، حکم و دستورالعمل سابق را لغو، باطل یا متوقف کرده و قانونی دیگر بیان می‌کند و در واقع سر آمدن مدت عمل به حکم سابق را اعلام می‌کند. معنای نسخ همین است، یعنی برداشتن یک حکم و عوض کردن یک تشریع. آیه‌ای را که حکمش عوض شده «منسوخ» می‌گویند و آیه‌ای که بعداً آمده «ناسخ» است. ممکن است در تنظیم قرآن به آیه‌ی ناسخی برخورد کنیم که در نوشتن، پیش از منسوخ آمده باشد.

شناخت آیات ناسخ و منسوخ، علاوه بر کمکی که به فهم درست معانی آیات می‌کند، ما را از اشتباه در تفسیر و برداشت غلط و انحرافی از این کتاب آسمانی باز می‌دارد. دانستن آیات محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و عام و خاصّ، برای کسی که تفسیر قرآن می‌کند ضروری است.

در نسخ، این تغییر حکم، طبق شرایط زمانی و مقتضیات خاص مکلّفین است که بر اساس مصلحتی معین، از طرف خداوند انجام می‌گیرد. به عنوان مثال آیاتی به مؤمنین دستور می‌دهد که در مقابل تعرض و آزار مشرکین عفو و اغماض و گذشت کنند (آیات مخصوص به دوران مکه) و آیاتی هم فرمان مقابله و مبارزه و جهاد در برابر مشرکین می‌دهد (از آیات دوره‌ی مدینه). آیات نوع دوم، نسخ کننده‌ی حکم آیات اولی است.

تحریف

- تحریف

تغییر و جابه‌جایی کلمات و کم و زیاد شدن از یک نوشته و سخن، تحریف نام دارد. نسبت به معجزه‌ی جاویدان حضرت رسول، یعنی قرآن کریم، عقیده داریم که این کتاب، همان است که بر پیامبر نازل شده است و هیچ افزایش و کاستی در متن آن پیش نیامده است. علمای شیعه بر این عقیده‌اند و شیخ صدوق، عدم تحریف قرآن را از عقاید شیعه شمرده است. در قرآن می‌خوانیم: