عاشورا و آزادگی
آزادی در مقابل بردگی، اصطلاحی حقوقی و اجتماعی است، امّا «آزادگی» برتر از آزادی است و نوعی حریّت انسانی و رهایی انسان از قید و بندهای ذلّت آور و حقارت بار است. تعلّقات و پای بندی های انسان به دنیا، ثروت، اقوام، مقام، فرزند و... در مسیر آزادی روح او، مانع ایجاد می کند. اسارت در برابر تمنّیات نفسانی و علقه های مادّی،نشانه ضعف اراده بشری است.وقتی کمال و ارزش انسان به روح بلند و همّت عالی و خصال نیکوست، خود را به دنیا و شهوات فروختن، نوعی پذیرش حقارت است و خود را ارزان فروختن.علی _ علیه السّلام _ می فرماید:«اَلا حُرُّ یَدَعُ هذِهِ اللّماظَهَ لِأهْلِها؟ اِنَّهُ لَیْسَ لِأَنْفُسِکُمْ ثَمَنٌ اِلاَّ الْجَنَّهُ فَلا تبیعُوها اِلاّ بِها.» [1] .آیا هیچ آزاده ای نیست که این نمی خورده (دنیا) را برای اهلش واگذارد؟یقیناً بهای وجود شما چیزی جز بهشت نیست، پس خود را جز به بهشت نفروشید.آزادی در آن است که انسان کرامت و شرافت خویش را بشناسد و تن به پستی و ذلّت و حقارت نفس و اسارت دنیا و زیر پا نهادن ارش های انسانی ندهد.در پیچ و خم ها و فراز و نشیب های زندگی، گاهی صحنه هایی پیش می آید که انسان ها به خاطر رسیدن به دنیا یا حفظ آنچه دارند یا تأمین تمنیّات و خواسته ها یا چند روز زنده ماندن، هرگونه حقارت و اسارت را می پذیرند. امّا احرار و آزادگان، گاهی با ایثار جان هم، بهای «آزادگی» را می پردازند و تن به ذلّت نمی دهند.امام حسین _ علیه السّلام _ فرمود:«مَوْتٌ فی عِزٍّ خَیْرٌ من حیاهٍ فی ذُلٍّ» [2] .مرگ با عزت بهتر از حیات ذلیلانه است.این
نگرش به زندگی، ویژه آزادگان است. نهضت عاشورا جلوه بارزی از آزادگی در مورد امام حسین _ علیه السّلام _ و خاندان و یاران شهید اوست و اگر آزادگی نبود. امام تن به بیعت می داد و کشته نمی شد. وقتی می خواستند به زور از آن حضرت بیعت به نفع یزید بگیرند، زیر بار نرفت. منطقش این بود که: «لا وَ اللهِ لا اُعْطیهم بِیَدی اِعْطاءَ الذّلیلِ و لا اُقِرُّ اِقرارَ العبید» [3] .نه به خدا سوگند، نه دست ذلّت به آنان می دهم و نه چون بردگان تسلیم حکومت آنان می شوم.صحنه کربلا نیز جلوه دیگری از این آزادگی بود که از میان دو امر شمشیر یا ذلّت، مرگ با افتخار را پذیرفت و به استقبال شمشیرهای دشمن رفت و فرمود:«اَلا و انَّ الدَّعِیَّ بْنَ الدَّعِیَ قَدْرَ کَزَنی بَیْنَ الثْنَتَیْنِ: بَیْنَ السِّلَّهِ وَ الذِّلَّهِ وَ هَیْهاتَ مِنَّا الذِّلَّهُ» [4] .بر ما گمان بردگی زور برده اند ای مرگ، همتی،! که نخواهیم این قیوددر نبرد روز عاشورا نیز، هنگام حمله به صفوف دشمن این رجز را می خواند:اَلْمَوْتُ اَوْلی مِن رُکُوبِ الُعار وَ الْعارُ اَوْوی مِن دُخُولِ النّارِ [5] .مرگ، بهتر از ننگ و ننگ بهتر از آتش دوزخ است.روح آزادگی امام، سبب شد حتی در آن حال که مجروح بر زمین افتاده بود نسبت به تصمیم سپاه دشمن برای حمله به خیمه های زنان و فرزندان، برآشوبد و آنان را به آزادگی دعوت کند:«ان لَم یَکُن لَکُمْ دینٌ وَ کُنْتُمْ لا تَخافُونَ الُمَعادَ فَکُونُوا اَحْراراً فی دُنْیاکُمْ» [6] .گر شما را به جهان بینش و آیینی نیست لااقل مردم آزاده به دنیا باشیدفرهنگ آزادگی در یاران امام و شهدای کربلا نیز
بود. حتّی مسلم بن عقیل پیشاهنگ نهضت حسینی در کوفه نیز، هنگام رویارویی با سپاه ابن زیاد رجز زیر را می خواند و می جنگید:اَقْسَمْتُ لا اُقتَلُ اِلاّ حُرّاً وَ اِنْ رَأیتُ الْمَوْتَ شَیْئاَ نُکراً [7] .هر چند که مرگ را چیز ناخوشایندی می بینم. ولی سوگند خورده ام که جز با آزادگی کشته نشوم. جالب اینجاست که همین شعار و رجز را عبدالله، پسر مسلم بن عقیل، در روز عاشورا هنگام نبرد در میدان کربلا می خواند. [8] این نشان دهنده پیوند فکری و مرامی این خانواده براساس آزادگی است.دو شهید دیگر از طایفه غفار، به نام های عبدالله و عبدالرحمان، فرزندان عروه، در رجزی که در روز عاشورا می خواندند، مردم را به دفاع از «فرزندان آزادگان» می خواندند. و با این عنوان، از آل پیامبر یاد می کردند: «یا قوم ذودوا عَن بنیِ الأحرار...» [9] .مصداق بارز دیگری از این حریّت و آزادگی. حرّ بن یزید ریاحی بود. آزادگی او سبب شد که به خاطر دنیا و ریاست آن، خود را جهنمی نکند. و بهشت را در سایه شهادت خریدار شود. توبه کرد و از سپاه ابن زیاد جدا شد. به حسین _ علیه السّلام _ پیوست و صبح عاشورا در نبردی دلاورانه به شهادت رسید. وقتی حرّ نزد امام حسین _ علیه السّلام _ آمد، یکی از اصحاب حضرت، با اشعاری مقام آزادی و حریّت او را ستود:لَنِعْمَ الحُرُّ بَنی رِیاحٍ وَ حُرٌّ عِنْدِ مُخْتَلَفِ الرِّماحِ [10] .چون به شهادت رسید، سیّدالشهدا _ علیه السّلام _ بر بالین او حضور یافت و او را حرّ و آزاده خطاب کرد و فرمود: همانگونه که مادرت نام تو را حرّ گذاشته است، آزاده
و سعادتمندی، در دنیا و آخرت:«اَنْتَ حُرُّ کَما سَمَّتکَ اُمُّکَ، وَ اَنْتَ حرُّ فِی الدُّنْیا وَ اَنتَ حُرُّ فِی الآخَره». [11] .اگر آزادیخواهان و آزادگان جهان، در راه استقلال و رهایی از ستم و طاغوت ها می جنگند و الگویشان قهرمانی های شهدای کربلاست، در سایه همین درس «آزادگی» است که ارمغان عاشورا برای همیشه تاریخ است. انسان های آزاده، در لحظات حساس و دشوار انتخاب، مرگ سرخ و مبارزه خونین را بر می گزینند و فداکارانه جان می بازند تا به سعادت شهادت برسند و جامعه خود را آزاد کنند.
پاورقی
[1] نهج البلاغه، صبحی صالحی، حکمت 456.
[2] مناقب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 68.
[3] موسوعه کلمات الامام الحسین، ص 421.
[4] لهوف، سید بن طاووس، ص 57.