- امام حسین در قرآن کریم 1
- پیشگفتار [: استاد بهاء الدین خرمشاهی] 1
- تکمله 5
- مقدمه نویسنده 7
- مدخلی بر مرثیه سرایی 21
- اشاره 31
- مرثیه سرایان اهل بیت (ع) 31
- امام سجّاد (ع) 35
- حضرت زینب (س) 39
- رباب (س) 41
- ام البنین 46
- ام لقمان 50
- [عمده ترین موضوعات مطرح در شعر این دوره چنین است:] 52
- اشاره 52
- فصل اول مرثیه سرایان دوره اول (قرن اول تا پایان قرن سوم هجری) 52
- رثا و نوحه سرایی: 52
- هجو بنی امیه و دعوت به خونخواهی حسین (ع): 53
- ندامت و پشیمانی: 53
- یحیی بن حکم 54
- [شعرای این دوره] 54
- بشیر بن جذلم 55
- عبید اللّه بن حرّ جعفی 57
- مصعب بن زبیر 60
- عقبه بن عمرو السّهمی 62
- عبد اللّه بن زبیر اسدی 64
- فضل بن عبّاس بن ربیعه 66
- ابو الرُّمیح خزاعی 68
- ابو الاسود الدؤلی 70
- فضل بن عبّاس بن عتبه 71
- عوف ازدی 73
- سلیمان بن قتّه 75
- سفیان بن مصعب عبدی کوفی 78
- اشاره 87
- فرزدق 87
- قصیده فرزدق در مدح امام سجاد (ع): 88
- کمیت بن زید اسدی 101
- اشاره 101
- اشعار هاشمیات «1»: 104
- اشاره 105
- چند بیت از قصیده لامیه هاشمیات: 111
- قصیده ی بائیه هاشمیات: 112
- جعفر بن عفّان طائی 120
- سیّد اسماعیل حمیری 122
- منصور نمری 133
- امام شافعی 138
- فضل بن الحسن بن عبید اللّه بن العبّاس (ع) 144
- دیک الجنّ 145
- خالد بن معدان طائی 150
- دِعبل خُزاعی 151
- اشاره 152
- آثار دعبل: 156
- قصیده مدارس آیات: 157
- قصیده رائیه: 189
- قصیده دائیه: 194
- قصیده ای در رثاء حسین شهید: 199
- قصیده ای دیگر در رثای حسین (ع): 201
- فضل بن محمّد 204
- علی بن محمّد بسّامی 206
- علی بن الحسن 209
- افوَه حِمّانی «1» 210
- عمده ترین موضوعات مطرح در شعر این دوره چنین است: 212
- اشاره 212
- فصل دوم مرثیه سرایان دوره دوم (قرن چهارم تا پایان قرن ششم هجری) 212
- رثا و نوحه سرایی: 212
- تحول در کیفیت خونخواهی شهدای کربلا: 213
- مشارکت بنی عباس در جرائم بنی امیه: 213
- اشاره 214
- صنوبری 214
- [شعرای این دوره] 214
- مرثیه امیر المؤمنین و فرزند شهیدش: 221
- مرثیه ابا عبد اللّه الحسین (ع): 222
- در رثای حسین شهید (ع): 226
- اشاره 230
- ابو القاسم زاهی 230
- مدح اهل بیت (ع): 230
- مرثیه ی حسین شهید (ع): 236
- مدح اهل بیت (ع): 242
- ابو فراس حمدانی 243
- اشاره 243
- قصیده ی شافیه: 245
- قصیده هائیه: 256
- ابو الفتح کشاجم «1» 264
- اشاره 265
- مرثیه ی آل رسول (ص): 267
- مدح آل رسول (ص): 273
- در دوستی و ولاء علی (ع): 275
- در رثای اهل بیت پیامبر (ص): 277
- ابن هانی اندلسی 285
- ناشی صغیر 290
- اشاره 290
- قسمتی از قصیده بائیه در ثنای اهل بیت (ع): 293
- مدح اهل بیت: 295
- سعید بن هاشم خالدی 300
- جوهری 302
- اشاره 302
- مدح اهل بیت (ع): 303
- در رثای حسین شهید (ع): 308
- صاحب بن عبّاد 313
- اشاره 314
- قصیده ای در اعتقادش به شیعه اثنی عشری: 316
- مدح علی (ع): 320
- مدح اهل بیت (ع): 321
- رثای حسین شهید (ع): 325
- محمّد بن هاشم خالدی 330
- اشاره 331
- ابو محمّد عونی 331
- مدح اهل بیت پیامبر (ص): 332
- در رثای حسین شهید: 334
- مدح اهل بیت (ع): 339
- مرثیه ی سیّد الشهدا (ع): 341
- اشاره 342
- ابن حمّاد 342
- مرثیه ی سید الشهداء (ع): 343
- مدح اهل بیت (ع): 346
- رثای حسین شهید: 374
- ابو نصر بن نبّاته 382
- سیّد رضی 383
- اشاره 383
- ابیاتی از قصیده سیّد مرتضی در سوگ برادرش سیّد رضی: 387
- در سوگ سیّد الشّهداء (ع): 388
- مرثیه ی سیّد الشّهداء: 398
- قصیده: 410
- قصیده: 418
- سیّد مرتضی 429
- اشاره 429
- در سوگ سیّد الشّهداء (ع): 431
- قصیده: 440
- قصیده: 455
- قصیده: 463
- قصیده: 465
- مدح اهل بیت: 466
- ابو محمّد صوری 466
- اشاره 466
- مرثیه ی اهل بیت (ع): 470
- مهیار دیلمی 476
- اشاره 476
- رثای حسین (ع): 477
- رثای اهل بیت (ع): 485
- رثاء و ماتم اهل بیت (ع): 490
- در رثاء علی (ع) و فرزند شهیدش (ع): 500
- مدح اهل بیت (ع): 509
- ابو العلاء معرّی 525
- زید بن سهل موصلی نحوی 531
- امیر عبد اللّه خَفاجی 532
- المؤید فی الدّین 533
- ابن جبر المصری 535
- اشاره 535
- مدح اهل بیت (ع): 536
- یحیی حصکفی 556
- رثای حسین «ع»: 558
- اشاره 558
- حسن بن علی زبیر 558
- اشاره 560
- ابن العودی 560
- قصیده: 572
- اشاره 576
- قاضی جلیس 576
- رثای سید الشهداء (ع): 578
- اشاره 582
- طلائع بن رزیک 582
- رثای اهل بیت (ع): 587
- ابن مکّی نیلی 592
- اشاره 592
- مدح رسول اللّه و اهل بیت او: 594
- مدح علی بن ابیطالب (ع): 596
- صَرَّدُر 598
- خطیب خوارزمی 600
- اشاره 600
- رثای امیر المؤمنین علی (ع) و فرزندانش: 601
- اشاره 606
- فقیه عمّاره یمنی 606
- قصیده: «7» 607
- قطب الدّین راوندی 614
- ابن الصیّفی 618
- ابن تعاویذی 620
- ابن معلم واسطی 628
- احمد بن عیسی هاشمی 632
- صفوان بن ادریس مرسی 633
- اشاره 635
- عمده ترین موضوعات مطرح در شعر این دوره عبارتند از: 635
- رثا و نوحه سرایی: 635
- فصل سوم مرثیه سرایان دوره سوم (قرن هفتم تا پایان قرن نهم هجری) 635
- تحوّل در هجو بنی امیّه و بنی عبّاس: 636
- عمومیت شعر حسینی: 636
- امید ثواب در مرثیه سرایی: 637
- [شعرای این دوره] 638
- ابن سناء الملک 638
- ابو الحسن المنصور باللّه 639
- علی بن مقرب 644
- عبد الرّحمن کتّانی 646
- کمال الدّین شافعی 647
- اشاره 647
- مدح اهل بیت پیامبر: «1» 651
- اشاره 656
- ابن ابی الحدید معتزلی 656
- قصیده علویه: 659
- اشاره 659
- قصیده اول: 668
- قصیده دوم: 681
- قصیده سوم: 695
- قصیده چهارم: 704
- قصیده پنجم: 710
- قصیده ششم: 723
- ابو الحسین جزّار 733
- اشاره 735
- بهاء الدین اربلی 735
- در منقبت اهل بیت پیامبر (ص): 736
- علاء الدین علی حلّی 742
- اشاره 742
- قصاید هفت گانه: «1» 755
- ابو الحسن الخلیعی 755
- اشاره 755
- در سوگ حسین (ع): 755
- رثای مسلم بن عقیل: 767
- مطلع قصیده ها: 771
- ابن الوردی الشافعی 780
- حسن آل أبی عبد الکریم «حسن مخزومی» 782
- اشاره 782
- مدح رسول اللّه و اهل بیت او: «2» 783
- حافظ بُرسی حلّی 811
- اشاره 811
- در رثاء حسین (ع): 812
- چکامه دیگر: 840
- چکامه دیگر: 860
- حسن بن راشد حلّی 873
- اشاره 875
- ابن العرندس 875
- سوگ امام حسین (ع): 899
- اشاره 930
- مغامس بن داغر حلّی 930
- مدح اهل بیت (ع): 939
- فصل چهارم مرثیه سرایان دوره چهارم (قرن دهم تا پایان قرن سیزدهم هجری) 947
- اشاره 948
- عمده ترین موضوعات مطرح در شعر این دوره عبارتند از: 948
- انتظار، یگانه روزنه ی امید: 949
- رثا و نوحه سرایی: 949
- توصیف روایی قصصی: 949
- قداست مولد و دفن امام حسین (ع): 950
- شیخ ابراهیم کفعمی 951
- [شعرای این دوره] 951
- ابن ابی شافین بحرانی 956
- رثای سید الشهداء: 956
- اشاره 956
- در مدح رسول اکرم (ص) و وصی پاکش و خاندان اطهار او (ع): 961
- شیخ جعفر خطّی 964
- سیّد ماجد بحرانی 966
- اشاره 966
- سوگ سیّد الشّهدا (ع): «3» 967
- محمّد بن الحسن بن زین الدّین 969
- شیخ بهایی 973
- سیّد معتوق موسوی 979
- رثای اهل بیت (ع): 981
- سید علی خان مشعشعی 981
- اشاره 981
- چکامه ی دیگر: «1» 985
- اشاره 988
- شیخ حرّ عاملی 988
- مدح اهل بیت: 989
- شیخ احمد بلادی 995
- امیر حسین کوکبانی 999
- علی فقیه عادلی 1000
- عبد اللّه شویکی 1002
- محسن فرج 1003
- السیّد احمد علی خان 1006
- اشاره 1010
- عبد اللّه شبراوی 1010
پیشگفتار [: استاد بهاء الدین خرمشاهی]
امام حسین در قرآن کریم
1) در آیه الکرسی (بقره، 255): در ترجمه ی فارسی تفسیر طبری آمده است: «روزی امیر المومنین علی بن ابی طالب، رضی اللّه عنه، به نزدیک پیغامبر آمد، پیغمبر، صلوات اللّه علیه، او را گفت که یا علی من سیّد [همه] عربم، و مکّه سیّد همه شهرهاست، و کوه سینا سیّد همه کوههاست. و جبرئیل سیّد همه فرشتگان است، و فرزندان تو الحسن و الحسین سید همه ی جوانان بهشت اند و قرآن سیّد همه ی کتاب هاست و سوره البقره سیّد قرآن است و اندر سوره ی البقره یک آیت هست و آن آیت پنجاه کلمه است،: و زیر هر کلمتی پنجاه برکت است، و آن را آیه الکرسی خوانند».
2) در آیه مباهله (آل عمران، 61): مفسران اهل سنت
(میبدی، زمخشری، فخر رازی، قرطبی، بیضاوی و دیگران) هم تصریح دارند که مراد حضرت رسول (ص) از «أَبْناءَنا» (پسران ما) حسن و حسین علیهما السلام، و مراد از «نِساءَنا» (زنان ما) فاطمه زهرا علیها السلام و مراد از «أَنْفُسَنا» (خویشان نزدیک خود) حضرت علی بوده است. یعنی چهار تنی که همراه با خود حضرت (ص) پنج تن آل عبا یا اهل کسا را تشکیل می دهند.
جز این آیه که علو شأن ایشان را نشان می دهد، به تصریح زمخشری و فخر رازی آیه تطهیر (احزاب 33) نیز به دنبال آن در گرامی داشت و پاک شماری آنان نازل شده است. نصارای نجران (که مخاطب مباهله، یعنی زاری دو طرف و همراهانشان به درگاه خداوند و درخواست حمایت خداوند و نزول نعمت او برای طرف بر حق، و نزول عقاب و عذاب او برای طرف غیر بر حق) چون صدق و اخلاص دلیرانه ی پیامبر (ص) و همراهانشان را مشاهده کردند، هراسان و از عقوبت الهی بیمناک شدند و تن به مباهله ندادند و با پیامبر (ص) صلح کردند و درخواست کردند که بر دین خود باقی بمانند و جزیه بپردازند و حضرت رسول (ص) پذیرفتند.
3) در آیه تطهیر (احزاب، 33): مفسران شیعه یک کلام، آیه را در حق پنج تن می دانند، پس بهتر است اقوال مفسران اهل سنت را نقل می کنیم. طبری نویسد: «مراد خداوند، عزّ و جل، خاندان محمد (ص) است. و از رسول اللّه (ص) روایت شده است که فرمود این آیه درباره پنج تن نازل شده است [درباره من و] علی و حسن و حسین و فاطمه» (مختصر من تفسیر الامام الطبری، ج 2/ ص 110- 111،
ذیل آیه).
زمخشری آیه را درباره زنان پیامبر (ص) می داند.