- پیشگفتار [: استاد بهاء الدین خرمشاهی] 1
- امام حسین در قرآن کریم 1
- تکمله 5
- مقدمه نویسنده 7
- مدخلی بر مرثیه سرایی 21
- اشاره 31
- مرثیه سرایان اهل بیت (ع) 31
- امام سجّاد (ع) 35
- حضرت زینب (س) 39
- رباب (س) 41
- ام البنین 46
- ام لقمان 50
- اشاره 52
- [عمده ترین موضوعات مطرح در شعر این دوره چنین است:] 52
- رثا و نوحه سرایی: 52
- فصل اول مرثیه سرایان دوره اول (قرن اول تا پایان قرن سوم هجری) 52
- هجو بنی امیه و دعوت به خونخواهی حسین (ع): 53
- ندامت و پشیمانی: 53
- یحیی بن حکم 54
- [شعرای این دوره] 54
- بشیر بن جذلم 55
- عبید اللّه بن حرّ جعفی 57
- مصعب بن زبیر 60
- عقبه بن عمرو السّهمی 62
- عبد اللّه بن زبیر اسدی 64
- فضل بن عبّاس بن ربیعه 66
- ابو الرُّمیح خزاعی 68
- ابو الاسود الدؤلی 70
- فضل بن عبّاس بن عتبه 71
- عوف ازدی 73
- سلیمان بن قتّه 75
- سفیان بن مصعب عبدی کوفی 78
- فرزدق 87
- اشاره 87
- قصیده فرزدق در مدح امام سجاد (ع): 88
- کمیت بن زید اسدی 101
- اشاره 101
- اشعار هاشمیات «1»: 104
- اشاره 105
- چند بیت از قصیده لامیه هاشمیات: 111
- قصیده ی بائیه هاشمیات: 112
- جعفر بن عفّان طائی 120
- سیّد اسماعیل حمیری 122
- منصور نمری 133
- امام شافعی 138
- فضل بن الحسن بن عبید اللّه بن العبّاس (ع) 144
- دیک الجنّ 145
- خالد بن معدان طائی 150
- دِعبل خُزاعی 151
- اشاره 152
- آثار دعبل: 156
- قصیده مدارس آیات: 157
- قصیده رائیه: 189
- قصیده دائیه: 194
- قصیده ای در رثاء حسین شهید: 199
- قصیده ای دیگر در رثای حسین (ع): 201
- فضل بن محمّد 204
- علی بن محمّد بسّامی 206
- علی بن الحسن 209
- افوَه حِمّانی «1» 210
- اشاره 212
- عمده ترین موضوعات مطرح در شعر این دوره چنین است: 212
- رثا و نوحه سرایی: 212
- فصل دوم مرثیه سرایان دوره دوم (قرن چهارم تا پایان قرن ششم هجری) 212
- تحول در کیفیت خونخواهی شهدای کربلا: 213
- مشارکت بنی عباس در جرائم بنی امیه: 213
- اشاره 214
- صنوبری 214
- [شعرای این دوره] 214
- مرثیه امیر المؤمنین و فرزند شهیدش: 221
- مرثیه ابا عبد اللّه الحسین (ع): 222
- در رثای حسین شهید (ع): 226
- اشاره 230
- ابو القاسم زاهی 230
- مدح اهل بیت (ع): 230
- مرثیه ی حسین شهید (ع): 236
- مدح اهل بیت (ع): 242
- ابو فراس حمدانی 243
- اشاره 243
- قصیده ی شافیه: 245
- قصیده هائیه: 256
- ابو الفتح کشاجم «1» 264
- اشاره 265
- مرثیه ی آل رسول (ص): 267
- مدح آل رسول (ص): 273
- در دوستی و ولاء علی (ع): 275
- در رثای اهل بیت پیامبر (ص): 277
- ابن هانی اندلسی 285
- ناشی صغیر 290
- اشاره 290
- قسمتی از قصیده بائیه در ثنای اهل بیت (ع): 293
- مدح اهل بیت: 295
- سعید بن هاشم خالدی 300
- جوهری 302
- اشاره 302
- مدح اهل بیت (ع): 303
- در رثای حسین شهید (ع): 308
- صاحب بن عبّاد 313
- اشاره 314
- قصیده ای در اعتقادش به شیعه اثنی عشری: 316
- مدح علی (ع): 320
- مدح اهل بیت (ع): 321
- رثای حسین شهید (ع): 325
- محمّد بن هاشم خالدی 330
- اشاره 331
- ابو محمّد عونی 331
- مدح اهل بیت پیامبر (ص): 332
- در رثای حسین شهید: 334
- مدح اهل بیت (ع): 339
- مرثیه ی سیّد الشهدا (ع): 341
- ابن حمّاد 342
- اشاره 342
- مرثیه ی سید الشهداء (ع): 343
- مدح اهل بیت (ع): 346
- رثای حسین شهید: 374
- ابو نصر بن نبّاته 382
- اشاره 383
- سیّد رضی 383
- ابیاتی از قصیده سیّد مرتضی در سوگ برادرش سیّد رضی: 387
- در سوگ سیّد الشّهداء (ع): 388
- مرثیه ی سیّد الشّهداء: 398
- قصیده: 410
- قصیده: 418
- اشاره 429
- سیّد مرتضی 429
- در سوگ سیّد الشّهداء (ع): 431
- قصیده: 440
- قصیده: 455
- قصیده: 463
- قصیده: 465
- مدح اهل بیت: 466
- ابو محمّد صوری 466
- اشاره 466
- مرثیه ی اهل بیت (ع): 470
- مهیار دیلمی 476
- اشاره 476
- رثای حسین (ع): 477
- رثای اهل بیت (ع): 485
- رثاء و ماتم اهل بیت (ع): 490
- در رثاء علی (ع) و فرزند شهیدش (ع): 500
- مدح اهل بیت (ع): 509
- ابو العلاء معرّی 525
- زید بن سهل موصلی نحوی 531
- امیر عبد اللّه خَفاجی 532
- المؤید فی الدّین 533
- ابن جبر المصری 535
- اشاره 535
- مدح اهل بیت (ع): 536
- یحیی حصکفی 556
- رثای حسین «ع»: 558
- اشاره 558
- حسن بن علی زبیر 558
- ابن العودی 560
- اشاره 560
- قصیده: 572
- اشاره 576
- قاضی جلیس 576
- رثای سید الشهداء (ع): 578
- اشاره 582
- طلائع بن رزیک 582
- رثای اهل بیت (ع): 587
- اشاره 592
- ابن مکّی نیلی 592
- مدح رسول اللّه و اهل بیت او: 594
- مدح علی بن ابیطالب (ع): 596
- صَرَّدُر 598
- اشاره 600
- خطیب خوارزمی 600
- رثای امیر المؤمنین علی (ع) و فرزندانش: 601
- اشاره 606
- فقیه عمّاره یمنی 606
- قصیده: «7» 607
- قطب الدّین راوندی 614
- ابن الصیّفی 618
- ابن تعاویذی 620
- ابن معلم واسطی 628
- احمد بن عیسی هاشمی 632
- صفوان بن ادریس مرسی 633
- اشاره 635
- رثا و نوحه سرایی: 635
- عمده ترین موضوعات مطرح در شعر این دوره عبارتند از: 635
- فصل سوم مرثیه سرایان دوره سوم (قرن هفتم تا پایان قرن نهم هجری) 635
- تحوّل در هجو بنی امیّه و بنی عبّاس: 636
- عمومیت شعر حسینی: 636
- امید ثواب در مرثیه سرایی: 637
- [شعرای این دوره] 638
- ابن سناء الملک 638
- ابو الحسن المنصور باللّه 639
- علی بن مقرب 644
- عبد الرّحمن کتّانی 646
- کمال الدّین شافعی 647
- اشاره 647
- مدح اهل بیت پیامبر: «1» 651
- اشاره 656
- ابن ابی الحدید معتزلی 656
- قصیده علویه: 659
- اشاره 659
- قصیده اول: 668
- قصیده دوم: 681
- قصیده سوم: 695
- قصیده چهارم: 704
- قصیده پنجم: 710
- قصیده ششم: 723
- ابو الحسین جزّار 733
- اشاره 735
- بهاء الدین اربلی 735
- در منقبت اهل بیت پیامبر (ص): 736
- اشاره 742
- علاء الدین علی حلّی 742
- اشاره 755
- قصاید هفت گانه: «1» 755
- ابو الحسن الخلیعی 755
- در سوگ حسین (ع): 755
- رثای مسلم بن عقیل: 767
- مطلع قصیده ها: 771
- ابن الوردی الشافعی 780
- حسن آل أبی عبد الکریم «حسن مخزومی» 782
- اشاره 782
- مدح رسول اللّه و اهل بیت او: «2» 783
- اشاره 811
- حافظ بُرسی حلّی 811
- در رثاء حسین (ع): 812
- چکامه دیگر: 840
- چکامه دیگر: 860
- حسن بن راشد حلّی 873
- ابن العرندس 875
- اشاره 875
- سوگ امام حسین (ع): 899
- مغامس بن داغر حلّی 930
- اشاره 930
- مدح اهل بیت (ع): 939
- فصل چهارم مرثیه سرایان دوره چهارم (قرن دهم تا پایان قرن سیزدهم هجری) 947
- اشاره 948
- عمده ترین موضوعات مطرح در شعر این دوره عبارتند از: 948
- انتظار، یگانه روزنه ی امید: 949
- توصیف روایی قصصی: 949
- رثا و نوحه سرایی: 949
- قداست مولد و دفن امام حسین (ع): 950
- شیخ ابراهیم کفعمی 951
- [شعرای این دوره] 951
- ابن ابی شافین بحرانی 956
- اشاره 956
- رثای سید الشهداء: 956
- در مدح رسول اکرم (ص) و وصی پاکش و خاندان اطهار او (ع): 961
- شیخ جعفر خطّی 964
- اشاره 966
- سیّد ماجد بحرانی 966
- سوگ سیّد الشّهدا (ع): «3» 967
- محمّد بن الحسن بن زین الدّین 969
- شیخ بهایی 973
- سیّد معتوق موسوی 979
- رثای اهل بیت (ع): 981
- سید علی خان مشعشعی 981
- اشاره 981
- چکامه ی دیگر: «1» 985
- اشاره 988
- شیخ حرّ عاملی 988
- مدح اهل بیت: 989
- شیخ احمد بلادی 995
- امیر حسین کوکبانی 999
- علی فقیه عادلی 1000
- عبد اللّه شویکی 1002
- محسن فرج 1003
- السیّد احمد علی خان 1006
- اشاره 1010
- عبد اللّه شبراوی 1010
ابو الاسود الدؤلی
ظالم بن عمرو، از بزرگان فقها و محدثان تابعین و از اصحاب حضرت علی (ع) بود. وی از طایفه ی «دئل» بود، که در نسبت به آن «دؤلی» گویند.
ابو الاسود در قبول ولایت علی (ع) و در محبّت به آن حضرت و فرزندان او پابرجا بود. وی در جنگهای جمل و صفین و نهروان در رکاب حضرت علی (ع) شرکت کرده است و در سال چهلم هجرت از سوی آن حضرت والی بصره بود و چون خبر شهادت حضرت علی (ع) به بصره رسید، بالای منبر رفت و خطبه ای سوزناک ایراد کرد.
ابو الاسود بعد از شهادت علی (ع) نیز در بصره می زیست و زیاد بن عبید و پسرش عبید اللّه بن زیاد والیان بصره بر او سخت می گرفتند. گویند در ایام
پیری به فارس سفر کرده است.
ابو الاسود واضع علم نحو بوده است و خود او گفته است: «من حدود آن را از علی بن ابیطالب (ع) فرا گرفتم.» وی پس از شهادت حضرت علی (ع) بر آن شد که نوشته های خود را منتشر کند و کیفیت وضع «اعراب و اعجام» را به مردمان یاد دهد. پس از او نصر بن عاصم بصری کارش را ادامه داد.
ابو الاسود به سال 69 ه. ق. در سن 85 سالگی در شهر بصره به علت بیماری طاعون درگذشته است. او در شهادت امام حسین (ع) مرثیه ای سرود و خواهان تقاص از قاتلان وی شد. «1»
-*-
1- أقول و ذاک من جزع و وجدأزال اللّه ملک بنی زیاد
2- و أبعدهم بما غدروا و خانواکما بعدت ثمود و قوم عاد