فرهنگ عاشورا صفحه 167

رثاء-مرثیه

رجز

شعرهای حماسی که جنگاوران در میدانهای نبرد می خوانند.«رجز،نام یکی از بحور شعری عربی است که نوعی تحرّک و روانی در آن است.در گذشته و دوران جاهلیّت،از این وزن شعر،بیشتر در اشعاری که جنبۀ مبارزه،دشنام یا تفاخر داشته استفاده می شده است.به کارگیری این وزن و آهنگ در شعرهای حماسی که مبارزان در میدانهای جنگ می خواندند،سبب شده که به آن اشعار،رجز گویند.معمولا رجز،ابیاتی کوتاه داشته و بصورت ارتجالی در میدان سروده می شده است.از این رو گاهی هم خطاهای دستوری و ادبی دارد.» (1)بیشتر افراد،هنگام رجز خواندن در میدان مبارزه،اشعار شعرای عرب را که با حال و وضع آنان مطابق بود می خواندند و اگر خود جنگجو طبع شعر داشت،فی البدیهه در وصف و معرّفی خویش شعر می سرود و نام خود و پدر و قبیله و سوابق دلیریهای خود و قبیله اش را در آن بیان می کرد.رجز،هم برای تقویت نیرو و روحیّۀ خود بود،هم برای ترساندن رقیب.«رجز،سرود نظامی رایج در آن دوره ها بود که جنگاوران در اثناء جنگ،آن را می خواندند و به شجاعت و قهرمانیهای خویش می بالیدند و دشمنانشان را به کشتن و تار و مار کردن تهدید می کردند.رجز در آن میدانهای نبرد،مانند یک سلاح پیکار مؤثّر بود و رزم آوران همانگونه که بر شمشیرها و تیرها و نیزه ها اعتماد می کردند،بر رجزهای خود نیز تکیه می کردند.» (2)

در کربلا نیز،حسین بن علی«علیه السلام»و فرزندان و برادران و یارانش در میدانهای نبرد،رجز می خواندند.رجزهایی که اصحاب امام روز عاشورا می خواندند،نمایانگر عقیده و هدفی که در راه آن از شهادت استقبال می کردند و انگیزۀ جهادشان بود،که در چه راهی و برای چه هدفی است و نشان دهندۀ یقین،ثبات قدم،آگاهی و بصیرتشان بود.مثلا حضرت ابا الفضل،گفته است:

و اللّه ان قطعتموا یمینی انّی احامی ابدا عن دینی

که گویای حمایت از آیین است.قاسم بن حسن«علیه السلام»رجز می خواند که:«ان تنکرونی فانا ابن الحسن...».عمرو بن جناده رجز می خواند: