فرهنگ عاشورا صفحه 193

زیارتنامه

متنی که هنگام زیارت مرقد پاک امام حسین«علیه السلام»و هر یک از امامان معصوم و ذریّۀ پاک پیامبر و شهدای اهل بیت خوانده می شود،دعایی که به عنوان تشرّف باطنی برای ائمّه و امامزادگان می خوانند و حاوی سلام و درود زائر نسبت به مدفون در آن مرقدهاست.

از آنجا که«زائر»را ادب و معرفت شرط است،پس سخنی که هنگام زیارت بر زبان می آورد،باید والا و عارفانه و مؤدّبانه باشد.هر زائر می تواند از پیش خود و به زبان خود، جملاتی و نیایش و دعایی را به عنوان زیارتنامه بخواند،ولی در منابع ما،متونی به نام «زیارتنامه»نقل شده که سند آنها به ائمّه می رسد و به عنوان«زیارتهای مأثوره»شناخته می شود.علمای دین،کتب متعدّدی بصورت مجموعه های زیارات،تدوین کرده اند،که آمیخته ای است از زیارتهای مستند و منقول از معصومین و زیاراتی که انشای علمای بزرگ است.در این میان،آنچه از ائمّه نقل شده،بسیار است،همچون زیارتهای:امین الله، جامعۀ کبیره،وارث،عاشورا و زیارت اربعین.کتابهای دعا و زیارات نیز بسیار است، همچون:مصباح المتهجّد،مفاتیح الجنان،مزار،بحار الأنوار(جلد زیارات).

دقت در مضامین و محتواهای زیارتنامه ها بسیار مفید است.مفاهیم کلّی که در زیارات دیده می شود،بسیار است،از جمله:محبّت،مودّت،موالات،اطاعت،صلوات،سلام، عهد،شفاعت،توسّل،وفا،دعوت،نصرت،تسلیم،تصدیق،صبر،تولّی و تبرّی، مواسات،نماز،زکات،زیارت،تبلیغ،وراثت،مساعدت،معاونت،سعادت،رضا، خونخواهی،جنگ و صلح،امر به معروف و نهی از منکر،تقرّب به خدا،برائت از دشمنان، ولایت،فوز،نصیحت،جهاد،فدا شدن و...دهها عناوین و مفاهیم کلّی که از مطالعۀ فقرات زیارتنامه ها بر می آید.اوصافی که در زیارتنامه ها آمده،برخی کلّی و قابل انطباق بر همۀ ائمّه و معصومین است،و برخی هم به تناسب وضعیت زندگی و شهادت امام خاصّ یا امامزاده و شهید بخصوصی به کار رفته است. محورهای کلّی مفاهیمی که در زیارتنامه ها آمده است،می تواند اینگونه فهرست شود:

-مسائل اعتقادی،توحید،نبوّت،صفات خدا...

-شناخت ائمّه،اوصاف،فضایل و مقاماتشان.

-تاریخ زندگی و عملکرد اولیاء دین و مظلومیّتهایشان.

-پیوندهای«ولایی»بین زائر و پیشوا و همسویی در فکر و موضع و عمل و اقدام.