تأملی در نهضت عاشورا صفحه 211

بحث اشاره کردبم، امامان شیعه علیهم السلام از نقطه نظر مبارزات انقلابی پس از کربلا، راه مسالمت جویانه ای را در پیش گرفتند، این در حالی است که امامان زیدی، بر پایه ی الگوی نظامی کربلا پیش رفتند. سخن بر سر ارزیابی نتایج این دو حرکت نیست،بلکه بر سر آن است امامان، حرکت خویش را نه بر پایه ی مشی انقلابی بلکه بنا به ضرورتی که تشخیص دادند، بر پایه ی روشی به ظاهر آرام و مسالمت جویانه قرار دادند. بی شبهه این اصلی است که تاریخ آن را تأیید می کند.

باید توجه داشت که این به معنای پذیرش مشروعیت حکومت وقت نبود، حتی به این معنا نبود که امامان حقانیت خود را برای پست امامت رسمی و سیاسی جامعه انکار می کردند، بکله صرفا به این معنا بود که اقدام نظامی و انقلابی خاصی ندارند. همین تجربه را در زندگی فقها و علمای شیعه در دروه های مختلف داریم. برای بررسی یک تجربه ی تاریخی به مذاکرات شیخ ابراهیم قطیفی با محقق کرکی بر سر همراهی و همکاری با دولت جدید التأسیس صفوی باید توجه کرد. در آنجا پایه ی استدلال محقق کرکی که از همکاران دولت صفوی بود، بر تجربه ی تاریخی امام حسن علیه السلام است. (1).

با این توضیحات می توان به نکته ی دیگری در باب «برداشت سیاسی» و «برداشت صوفیانه» از حادثه ی کربلا رسید و آن این که چنین روشی می توانست بار برداشت سیاسی از حادثه ی کربلا را کم کرده و بر بار برداشت صوفیانه آن بیفزاید.

در اینجا باید بلافاصله بر این نکته تأکید کنیم که بنای ما بر بیان ویژگیهای اقدامات امامان نیست. اگر بنا بود چنین چیزی را شرح دهیم حرکت امامان را پس از حادثه ی کربلا در دو دوره ی «اقدامات علمی» برای تبیین مکتب، تا عهد امام صادق علیه السلام و دوره ایجاد سیستم «وکالت» از دوره ی امام کاظم علیه السلام به بعد تقسیم می کردیم. پیش از آن بنی عباس سیستم ارسال «داعی» را داشتند، به موازات آنها، شیعه ی امامی و به تبع آن، اسماعیلیان نیز این تجربه را دنبال کردند. اما می دانیم که این دو حرکت همانند زیدیه، هیچ دوره ای را به عنوان دوره ی «اقدامات علمی» پشت سر نگذاشتند.