تأملی در نهضت عاشورا صفحه 38

معاویه به مردم شام یاد داده بود که خلافت آنان را خلافه الله بدانند لذا وقتی یزید در اولین نطق خود از پدرش ستایش می کرد، کسی از جمعیت فریاد زد که دروغ می گویی، و سپس در جمعیت گم شد به طوری که مأموران یزید را نیافتند. شخصی از طرفداران یزید برای دلگرمی یزید به او گفت: نگران مباش، و قد أعطیت خلافه الله من بعد أبیک فأن خلیفتنا. (6) خلافه الله پس از پدرت به تو رسیده است؛ تو خلیفه ی ما هستی.

از برخی از مفاهیم دینی - سیاسی دیگر هم مثل فتنه استفاده می شد. این تعبیر را ابن عمر برای برخی از مخالفین بیعت به کار برده، و از هر آنچه برخورد مخالفانه بود با تعبیر فتنه یاد می کرد. برخی از رجال طایفه ی بنی عدی که عمر هم از این جماعت بود، از عبدالله بن عمر خواستند تا برای آزادی عبدالله بن مطیع عدوی و ساطت کند، وی گفت: لا تعجلوا بالفتنه و لا تسارعوا الیها (7) مروان بن حکم همان زمان معاویه به او نامه ای نوشت و در آن گفت: انی لست امن أن یکون حسین مرصدا للفته. (8) البته امام حسین علیه السلام در نامه ی معروفش به معاویه فرمود که من فتنه ای بالاتر از سلطه ی تو بر امت نمی شناسم. بعدها در زمان مرگ معاویه، ضحاک بن قیس که از ایادی نزدیک او بود - و چند سال بعد به دست مروانی ها کشته شد - در سخنانی گفت:

خداوند به وسیله ی معاویه فتنه را از میان برد و سنت را احیا کرد! (9).

ه - استفاده از نظام قبیله ای و خریدن رؤسای قبایل عراق و اشراف که نقش مهمی در هدایت مردم داشتند. سیستم قبیله به گونه ای بود که همه ی افراد تحت سلطه ی رئیس قبیله بودند و به راحتی دستور و سخن او را می پذیرفتند.

(1) مختصر تاریخ دمشق، ج 11، ص 87؛ گفته اند که در آن زمان کسانی در شام بودند که می گفتند: اگر معاویه پیغمبر نباشد لااقل نصف پیغمبر هست، نک: بهجه المجالس ج 1 ص 550 و زمانی یکی از علاقمندان او که از مصر بر وی وارد شد خطاب به او گفت: سلام بر تو ای رسول خدا نک: الاوائل تستری، ص 163؛ و احنف بن قیس درباره ی کسی که در حضور معاویه و او به علی دشنام داد گفت: به خدا سوگند که اگر او بداند رضایت تو در لعنت به همه انبیا است چنین خواهد کرد؛ العقد الفرید، ج 4، ص 113.
(2) الفتوح، ج 4، ص 256.
(3) الفتوح، ج 5، ص 6.
(4) تاریخ الطبری، ج 5، ص 342.
(5) الفتوح، ج 4؛ ص 238 - 237.
(6) الفتوح، ج 5، ص 8 -7.
(7) الفتوح، ج 5، ص 22.
(8) ترجمه الامام الحسین علیه السلام ص 54.
(9) عقد الفرید، ج 4، ص 374.

چگونگی امر تحریف دین در این دوره

چگونگی امر تحریف دین در این دوره

یک معضل مهم در جامعه ی اسلامی در پنج دهه ی نخست، عدم وجود راهبران دینی بود؛ یعنی وقتی بحث امامت کنار رفت، خلفایی آمدند که شم دین شناسانه نداشتند. در